Onderkoeling: een onzichtbaar gevaar
In de bergen zijn is genieten van ruimte, rust en natuur. Het is er mooi, maar je hebt er meer kans om onderkoeld te raken. Onderkoeling is een onderschat gevaar. Lees hoe je onderkoeling herkent én voorkomt.
Hoe ontstaat onderkoeling?
Het koud hebben is het niet hetzelfde als onderkoeld zijn. Onderkoeling betekent namelijk dat de kerntemperatuur van je lichaam is gedaald onder de 35 graden. Even voor de zekerheid: die kerntemperatuur hoort normaliter zo rond de 37 graden celcius te liggen. Als die temperatuur dus ver zakt, ben je onderkoeld.
De meest bekende manier waarop je onderkoeld kan raken tijdens de winterport, is door stilstaan na lange inspanning. Terwijl je beweegt, warmt je lichaam op en op zo’n moment trek je vaak een laag kleding uit en als je je erg inspant soms meer, tijdens een toerskitocht de berg op bijvoorbeeld. Maar als je dan helemaal opgewarmd bij de lift, of op het terras voor een berghut aankomt, sta je ineens stil en stopt je lichaam met zichzelf opwarmen. Sterker nog, in de wind gebeurt eerder het tegenovergestelde, je verliest die warmte razendsnel. Vooral als je nog bezweet bent. En dat warmteverlies stopt niet zomaar. Als je al die verwijderde lagen kleding niet weer aantrekt, verlies je snel veel warmte en als je niet uitkijkt, verlies je té veel warmte en raak je onderkoeld. Dit kan niet alleen na zware inspanning gebeuren, ook bij lichte inspanning bouwt je lichaam warmte op en raakt die daarna weer makkelijk kwijt. Dus kijk ook uit als je na een ontspannen wandeling op een terrasje neerploft.
Een andere belangrijke factor is wind. Of liever gezegd: de windchill. Een verschijnsel dat we allemaal wel kennen. Het weerbericht geeft aan dat het vijf graden vriest, maar op het moment dat je naar buiten stapt en de wind in je gezicht voelt, heb je het idee dat het veel kouder is. Voor je lichaam is het dat ook echt, want door de wind verlies je je lichaamswarmte veel sneller. Een goede bescherming tegen de kou is dan extra hard nodig. Zeker van onbedekte huid (let op je neus!) en lichaamsdelen zoals vingers en voeten.
Geen nieuwtjes, vakantietips of winacties meer missen? Volg ons op Facebook. Wil je de mooiste verhalen uit de bergen? Neem een abonnement op Bergen Magazine!
Geen directe oorzaak, maar wel van groot belang zijn slaap en eten. Ons lichaam haalt de meeste energie, en dus warmte, uit eten. Minder (goed) eten, betekent simpelweg dat je lichaam minder energie heeft om zichzelf warm te houden. Hetzelfde geldt voor slaap. Als je goed uitgerust bent, heb je meer energie om warm te blijven.
Let wel op met alcohol! Alcohol geeft je wellicht een lekker warm gevoel, maar dat is maar schijn. Door alcohol worden de haarvaten in je huid wijder, waardoor je juist meer warmte verliest.
Fases van onderkoeling
De overgang van het koud hebben naar bevriezen is onderverdeeld in vier fases. De naam van de fases spreken voor zich, van kwaad naar erger met de lichaamstemperatuur tussen haakjes de fases: begin (35-33), uitputting (33-30), verlamming (30-27) en schijndood (27-24). Makkelijk gezegd: het gaat dus van kwaad tot erger en uiteraard is het het beste om onderkoeling zo snel mogelijk te stoppen.
Milde onderkoeling
Dat je het heel erg koud hebt, betekent nog niet meteen dat je onderkoeld bent geraakt, al moet je er natuurlijk wel voor zorgen dat je het niet nog kouder krijgt. Maar hoe zie je of iemand onderkoeld is? Een allereerste signaal is dat mensen die onderkoeld raken, vaak bleek worden en paars-blauwe lippen en vingers krijgen. Dat wil niet meteen zeggen dat iemand onderkoeld is, maar het is wel een signaal dat de iemands bloedsomloop niet meer optimaal is. Opletten dus! Als je echt onderkoeld begint te raken, maar je zit nog in de beginfase van onderkoeling, merk je dat je niet meer kan stoppen met rillen en beven. Daarna raak je vermoeid, geprikkeld, je wordt onhandiger en komt moeilijk uit je woorden. Handen en voeten kunnen zou koud zijn, dat ze pijn gaan doen.
Handelen bij onderkoeling
Bij milde onderkoeling kun je het weer warm krijgen door wat -liefst warms- te drinken, een beetje te bewegen en een warme plek op te zoeken. Een warme douche nemen is ideaal. Als bewegen niet kan, is een reddingdeken strak om je lichaam aanbrengen een manier om minder warmte te verliezen. Iemand warm wrijven is niet altijd een goed idee. Wrijving kan ervoor zorgen dat de haarvaten in de huid wijder worden en de gene die onderkoeld raakt, nóg meer warmte verliest. Iemand die onderkoeld is, kun je het best naar een beschutte plek uit de wind brengen. Zorg iemand geen natte kleding aan heeft, en pak diegene zo warm mogelijk in met kleding of een reddingdeken. Bij ernstige onderkoeling kun je nog iemand alleen nog beschutten tegen de wind en zoveel mogelijk inpakken.
Ernstige onderkoeling
Als je ernstig onderkoeld bent, stop het beven, rillen en de pijn juist. Het lichaam begint zich dan al af te sluiten om de laatste restjes warmte te behouden. Je ademhaling vertraagt en je hartslag gaat omlaag. De kenmerkende emoties zijn verwardheid, slaperigheid en onverschilligheid. Als je nog kouder wordt, krijg je slaap en verlies je je bewustzijn. Dit wil je écht voorkmen!
Hoe voorkom je onderkoeling?
Voorkomen is altijd beter dan genezen. Met andere woorden: zorg dat je warm blijft. Ga je een dag de sneeuw in? Zorg ervoor dat je uitgerust bent en dat je jezelf niet té moe maakt. Lekker losgaan in de sneeuw is natuurlijk fantastisch (daarom gaan we ’s winters de bergen in) maar maak jezelf niet te moe. Blijf ook goed eten en drinken, zodat je lichaam voldoende ‘brandstof’ heeft om zichzelf warm te houden. Neem ook een paar lekkere snacks en mueslirepen mee, zodat je die snel kan pakken om de allerergste honger te stillen. Een thermoskan met heet water is ook geen slecht idee, al moet je wel uitkijken voor valpartijen. Als je op zo’n thermoskan terecht komt, is dat geen pretje. Ondanks dat er rondom de wintersport een beetje een drankcultuur kan hangen, gaan alcohol en skiën slecht samen. Je veroorzaakt -net als op de weg- eerder een ongeluk, maar door alcohol koel je ook veel sneller af. Laat de Après-ski ook echt de après-ski zijn en bewaar de schnapps voor als je weer lekker warm binnen zit.
Tot slot is goede warme kleding een must. Natuurlijk ga je niet de sneeuw in met je zomerjas, maar hou rekening met verschillende omstandigheden door je in laagjes te kleden. Dan kun je je makkelijker aanpassen op verschillende situaties en sta je niet meteen in je t-shirt op de piste als je alleen nog maar je jas hebt uitgedaan. Let erop dat je kleding droog is. In natte kleding koel je veel sneller af. Een droog t-shirt voor als je veel zweet, of droge sokken in je rugzak zijn helemaal geen raar idee. Net zoals een extra paar handschoenen en een extra muts. Niet alleen worden die snel nat, je verliest ze ook vrij makkelijk. Met wat reserve-exemplaren voorkom je dat je met één ijskoude hand op weg moet naar het dal.
Speciaal nog even aandacht voor de muts en handschoenen. Via je hoofd verlies je ongemerkt de meeste warmte. Er zijn kleine mutsjes die wielrenners vaak onder hun helm hebben die je kunnen helpen warm te blijven, maar vaak is een skihelm vaak al warm genoeg. Een muts onder je helm zorgt er dan juist voor dat je helm makkelijk verschuift. Neem wel een muts mee voor de momenten (op het terras) dat je je helm niet op hebt.
Handelen bij ernstige onderkoeling
In deze fase kun je jezelf of een ander alleen helpen door professionele hulp in te schakelen en zo beschut en warm mogelijk te houden. Neem en geef geen drinken, ook geen warm drinken, aan iemand met ernstige onderkoeling. Laat een ernstig onderkoeld iemand ook niet zomaar rechtop staan.
Onderkoeling record
Anna Bagenholm uit Noorwegen heeft de dubieuze eer het record op het gebied van de meest ernstige onderkoeling te houden. Tijdens een skitocht viel ze op de helling boven een beek. Ze gleed op haar rug, met haar hoofd naar beneden. Ze zakte door het ijs en werd door het water meegevoerd. Het kostte haar vrienden veel moeite om haar te redden, pas na anderhalf uur werd ze door een helikopter meegenomen. Op dat moment was haar lichaamstemperatuur gedaald tot 23 graden. In het ziekenhuis werd weer geleidelijk opgewarmd. Anna werd een paar weken in coma gehouden, maar kon uiteindelijk helemaal herstellen.
bronnen: rodekruis, gezondheid.nl, wikipedia foto: pixabay
