Praktische navigatietips van Schotse navigatie-expert Lyle Brotherton

Alles wat je moet weten om overal en altijd de weg te vinden

Navigeren is de weg vinden in het landschap waar je je bevindt.

Waarom is navigeren belangrijk?

"Elke tocht in de natuur draagt risico's met zich mee, van een dagje wandelen in de heuvels tot een poolexpeditie. Goede navigatie is de basis van elk veilig avontuur. Bergongelukken zijn meestal mede toe te schrijven aan navigatiefouten, omdat die vaak de eerste schakel zijn in een reeks van gebeurtenissen die tot een ramp kunnen leiden", schrijft de Britse avonturier Sir Ranulph Fiennes in het voorwoord van Het Ultieme Navigatie Handboek van Lyle Brotherton. Brotherton heeft als bergredder in Schotland gewerkt en adviseert andere bergreddingsteams als het om navigeren gaat.

Welke uitrusting moet je meenemen als je de bergen in gaat?

• opgeladen telefoon
• draagbare satnav (ook wel 'gps' genoemd)*
• kaart van de omgeving
• kompas
• verschillende kleding voor verschillende weertypes
• genoeg water
• eten
• pet of hoed
• (hoofd)lampje
• extra batterijen
• fluitje
• waterbestendige hoes voor bijvoorbeeld je kaarten

*Je draagbare satnav (bijvoorbeeld van Garmin, DeLorme, Magellan of Falk) noemen we een GPS, maar die term is niet juist (zie Wat is het verschil tussen GPS en GNSS?). Daarom spreken we in dit artikel van draagbare satnav (satelite navigation). Alle draagbare satnavs:

• Werken overal op aarde;
• Werken op elk terrein;
• Werken in alle weersomstandigheden;
• Geven je exacte positie en hoogte.

Is je bereik toch slecht, ga dan naar een open plek.

Tip van de expert: maak een parachutekoord vast aan je draagbare apparaten, want deze wil je echt niet kwijtraken. Zie filmpje:

Tip van de expert: zet ruim voor vertrek je apparaat aan
Het apparaat heeft twintig minuten nodig om alle satellieten in zijn bereik te ontvangen. Als je dus twintig minuten voordat je vertrekt het apparaat aanzet, weet je zeker dat je nauwkeurige resultaten krijgt en hoef je niet eerst te wachten op optimaal signaal.

Hoe leer je navigeren?

Oefen met navigeren in een omgeving die je kent en waar je niet gemakkelijk de weg kwijt raakt. Zo kun je diverse technieken toepassen en onder de knie krijgen. Bij navigeren geldt: oefening baart kunst.
Maar voordat je met een draagbare satnav aan de gang gaat, is het goed om eerst te leren navigeren met behulp van een kaart en kompas. Je satnav werkt niet altijd (kou of lege batterijen) en een kaart en kompas wel. Over kaartlezen lees je hieronder meer.

Tip van de expert: Koop of leen een draagbare satnav *, de beste die je je kunt veroorloven. Leer deze goed te gebruiken. Je kunt ook spelenderwijs leren omgaan met je satnav, door middel van geocaching.

Moet ik altijd een kaart van de omgeving meenemen?

Ja, het kan zijn dat je draagbare satnav uitvalt omdat bijvoorbeeld de batterijen leeg zijn of omdat de batterijen te koud zijn geworden. Op een kaart kun je niet direct zien waar je bent, er staat geen pijltje met: U bevindt zich hier. Maar toch kun je er achter komen waar je je bevindt op de kaart. Daar zijn een aantal trucs voor.

Hoe leer ik kaart lezen?

Ga op zoek naar herkenningspunten. Bijvoorbeeld een bergtop, een berghut, een riviertje of iets anders dat op een kaart wordt aangegeven. Een kaart is altijd noord-georiënteerd. Heb je twee herkenningspunten gevonden, dan weet je hoe je de kaart moet houden. Oefen wel met verschillende schalen. Zo kun je de afstanden beter inschatten.

Wat kan ik leren van hoogtelijnen?

Op een kaart staan hoogtelijnen, contouren, aangegeven. Bekijk de cijfers op de kaart bij de lijnen goed. Die geven de afstand tussen twee lijnen weer. Hoe dichter de lijnen bij elkaar staan, hoe steiler het is. Een bergtop wordt weergegeven met contourlijnen in cirkels. De binnenkant van de kleinst gesloten cirkel is de top. Contouren zijn de belangrijkste details op de kaart, want deze veranderen vrijwel nooit. Door deze hoogtelijnen in de omgeving om je heen te herkennen kun je goed leren navigeren aan de hand van de contouren in het landschap en op de kaart. Hierdoor kun je:

• Je positie op een helling bepalen
• Navigeren door terreinelementen te volgen
• Op eenzelfde hoogte blijven lopen en zo energie te besparen
• De kaart zo houden dat die overeenkomt met de omgeving/ oriënteren van de kaart
• Je locatie vinden
• Je exacte hoogte bepalen aan de hand van de contouren

Het blauwe rondje geeft de top aan, zoals deze op de kaart met hoogtelijnen wordt aangegeven.

Let op: een rondje op de kaart kan ook op een kuil duiden. Bij een bergtop staat meestal een driehoekje met daarnaast de hoogte in meters.

Hoe moet je een kompas gebruiken?

Het meest gebruikte instrument om het noorden te vinden is het magnetisch kompas. Een kompas is duurzaam, goedkoop, betrouwbaar, heeft geen energiebron nodig en is makkelijk in gebruik.
De voornaamste toepassingen van een magnetisch kompas zijn:

• Het identificeren van herkenbare elementen in het landschap en ze op de kaart vinden (en andersom)
• Een peiling nemen op je kaart en dan lopen volgens deze peiling*
• Je positie bepalen met behulp van peilingen van twee of meer afgelegen elementen
• Het oriënteren van de kaart

*een peiling is een middel om de richting tussen een object en een ander object te beschrijven. Een peiling is de richting vanaf je huidige locatie naar je bestemming. Een richting is waarheen je feitelijk gaat. De koers is de richting vanaf je vertrekpunt naar een bestemming.
Om aan iemand anders te laten weten waar je bent, kun je niet de termen links en rechts gebruiken, want dat is helemaal afhankelijk van hoe je staat. Dan is het handig als je aan de hand van de hoofdwindstreken kunt zeggen waar je bent. Je kompas wijst altijd het magnetische noorden aan.

Dit is een handig lijstje om bij je te dragen of uit je hoofd te leren.
Noorden = 0 graden
Oosten = 90 graden
Zuiden = 180 graden
Westen = 270 graden

Welke andere voorbereidingen moet ik treffen voordat ik ga wandelen?

Als je dan op pad gaat, win informatie in over de weersverwachting en draag kleding die bij het weertype past. Maar neem ook andere kleding mee, want in de bergen kan het weer ineens omslaan. Denk aan een fleece, regenkleding of onderkleding.
Zeg tegen iemand waar je heen gaat en wanneer je weer verwacht terug te zijn. Indien je niet komt opdagen en men kan je niet bereiken, kunnen de hulpdiensten worden ingeschakeld.

Wat is het verschil tussen GPS en GNSS?

GPS (Global Positioning System) is de naam van het Amerikaanse globale satellietsysteem voor navigatie dat door de Amerikaanse regering wordt onderhouden. Het is onterecht synoniem geworden met soortgelijke systemen die door andere landen worden gebruikt. De Europese Unie heeft bijvoorbeeld zijn eigen systeem: Galileo. Dit systeem is zelfs veel nauwkeuriger dan GPS en gebruikt meer satellieten. Als we het in de EU over GPS hebben, hebben we het eigenlijk over GNSS of Galileo.

GNSS (Global Navigation Satellite Systems) maakt deel uit van ons dagelijks leven. Het wordt gebruikt in auto's, in de luchtvaart en op schepen. Maar ook je telefoon maakt er gebruik van, bijvoorbeeld bij Google Latitude, dat je laat zien waar je vrienden zijn. In veel moderne camera's is GNSS ingebouwd, zodat je altijd weet waar de foto precies is genomen. Ook telefoonnetwerken, internet en banken bij transacties maken gebruik van GNSS. Misschien ken je ook wel de skibrillen die je laten zien waar je bent en hoe hoog je zit? Die gebruiken dit systeem ook.

Wat moet ik doen als mijn draagbare satnav niet meer werkt?

Terugvallen op je kaart, kompas en je zintuigen. Je hebt bij navigeren niet per se een kaart, kompas of satnav nodig. Gebruik je aangeboren zintuigen en je logica. Bijvoorbeeld geur. Ga tegen de windrichting in staan, sluit je ogen en snuif de lucht op. Denk goed na welke geuren je waarneemt. Misschien kun je hier conclusies uit trekken die je op de kaart terug kunt vinden. Bijvoorbeeld: uitlaatgassen kunnen duiden op een weg. Geluid kan je ook helpen bij je plaatsbepaling. Houd beide handen achter je oren, en beweeg langzaam heen en weer. Misschien hoor je verkeer, een waterval of een beekje?

Wat kan ik afleiden van de stand van de zon?

Als je weet dat de zon in het oosten opkomt en in het westen ondergaat, kun je gedurende de dag aan de stand van de zon zien waar het noorden is. En zo dus je kaart oriënteren. Je kunt via de website micronavigation.com een tabel downloaden waarbij je de stand van de zon kunt gebruiken om te navigeren. Je moet de datum en locatie invoeren en in de tabel vind je dan van die locatie en datum per uur de exacte positie van de zon. Je kunt dus bijvoorbeeld zien om 16.00 uur waar de zon zicht bevindt. Je vindt twee getallen: de hoek in graden vanaf de horizon en het aantal graden van het noorden.

Ook kun je de stand van de zon gebruiken om te bepalen over hoeveel tijd het donker wordt. Houd twee handen boven elkaar (zie afbeelding) en iedere vinger is dan een kwartier. Deze regel geldt niet als het nog langer dan twee uur duurt voordat de zon onder is.

Wat moet je doen als je toch de weg kwijt raakt?

Als je toch de weg kwijt raakt: raak niet in paniet. Blijf rustig en ga niet zomaar een kant op wandelen. Probeer te achterhalen waar je bent geweest en welke herkenningspunten je je herinnert.

Als je toch de weg kwijt bent, probeer dan een riviertje te vinden en loop stroomafwaarts.

Zoek een stroompje en volg dit stroomafwaarts, want stroompjes monden doorgaans uit in rivieren en de kans is groter dat je daar de bewoonde wereld aantreft. Let wel op dat de stroom je niet leidt naar een zeer steil terrein of watervallen.

Laat je mobiele telefoon uitgeschakeld en zet je telefoon alleen aan om de nooddiensten te bellen. Spaar je batterij zoveel mogelijk.

Tip van de expert: 112 kun je over de gehele wereld bellen
Sinds een aantal jaar hoef je geen verschillende alarmnummers meer uit je hoofd te leren. Je kunt overal 112 bellen en in sommige landen kun je er zelfs naar sms'en. Dat kan erg handig zijn als je weinig bereik hebt met je mobiele telefoon. Om een bericht te versturen heb je maar kort bereik nodig. Als je in de Alpen bent en hulp nodig hebt, maar 112 niet kunt bellen omdat je weinig bereik hebt, sms dan een bekende en sms de volgende gegevens:

• Waar je denkt dat je bent, en waarom je niet verder kunt (bijvoorbeeld een gebroken been)
• Tijd en datum van het versturen van de sms

In uiterste nood kan een helikopter je komen redden, mits je op een goed bereikbare plek zit.

Conclusie

• Zorg dat je je wandeltocht goed voorbereidt
• Neem de juiste uitrusting mee
• Zorg dat je kunt navigeren
• Neem lokale en actuele kaarten mee
• Onthoud onderweg herkenningspunten in het landschap
• Zorg dat je voor het donker terug bent

Het Ultieme Navigatie Handboek

Dit artikel is tot stand gekomen dankzij een interview met bergredder en navigatie-expert Lyle Brotherton, auteur van Het Ultieme Navigatie Handboek. In dit boek lees je nog veel meer over navigatietechnieken.

Wil jij een exemplaar van dit handboek winnen?

Stuur dan jouw beste navigatietip door naar de redactie van Bergwijzer. De 5 beste tips belonen we met dit boek. Heb je niet gewonnen? Bestel dit boek dan via Uitgeverij Kosmos.