De Freudiaanse Berg (Winchester ’73 – Anthony Mann)

"In het decor van het woeste berglandschap klautert Matthew op een overhangende klif om Lin beter in het vizier te krijgen. Zijn kogel mist. Lin vuurt zijn Winchester af vanachter een rots en raakt hem recht in het hart. Met een grimas stort Matthew van de klif de afgrond in. Lin heeft zijn broer vermoord."

Deze scene toont de tragische ondergang van de schurk in Winchester '73, een westernfilm uit 1950. Destijds werd je doodgegooid met dit soort eindes. En toch liet de regisseur Anthony Mann met deze variant iets fundamenteel anders zien. Begin jaren '50 liep het bioscoopbezoek in de VS terug, met name vanwege de opkomst van de tv. Om het publiek te heroveren, stopten de filmbazen meer geld in minder films. Het beeld moest breder dan een tennisveld en kleurrijker dan een schilderij van Monet. Het verhaal moest grootser, maar realistischer dan de sprookjes die voorheen werden verteld. Dit opende voor een uitgekauwd genre als de western een panorama aan nieuwe mogelijkheden. Ideale omstandigheden om bergen te casten voor een grotere rol.

Voorheen had de berg weleens een tweederangs cowboy met kampvuur aan zijn voet gehad, maar in de 50's gebruikte hij zijn flanken om volop deel te nemen aan het drama. Zo werd hij al snel het icoon van de 50's western. De berg kreeg de status van dramatis personae, waar je als kijker rekening mee moest houden. Hij kon het de held namelijk knap lastig maken of juist als een soort deus ex machina helpen. Deze 50's held was trouwens niet meer zo heldhaftig als in films van voor WOII. Vaak was hij getormenteerder dan de slechterik, werd hij geplaagd door woedeaanvallen, maar wist hij gelukkig zijn slechtgehumeurde trekjes op boeven en bandieten te richten. Uiteindelijk rekent hij in het finale duel met de kwelgeesten uit zijn verleden af. En dat allemaal onder het toeziend oog van die eeuwige bergen.

In Winchester '73 gebruikt Anthony Mann het berglandschap om de psyche van hoofdpersoon Lin McAdam (James Stewart) te verbeelden. De woeste rotsen waarachter Lin zich schuilhoudt zijn bewust gekozen als een soort psychologisch landschap. Zijn broer Matthew schoot ooit zijn vader in de rug dood. Tot de bovenstaande scene had Lin nooit de guts gehad om wraak te nemen voor deze oedipale misdaad. Het dorre, rotsige berglandschap is de ultieme plek voor deze broedermoord. Anthony Mann zou deze Freudiaanse bergen meerdere malen in zijn westerntragedies laten opdraven, zoals in the Naked Spur, Bend of the River en the Far Country. Telkens met een succesvolle performance.