Bergwald-vrijwilligers repareren de Alpen

Wie de Alpen wil beleven van binnenuit, doet er goed aan een weekje mee te doen aan het Bergwaldprojekt. Het gaat daarbij niet alleen om de natuur: de samenwerking met Zwitserse vrijwilligers en professionals geeft iets wat een gewone skivakantie niet levert. Toen Anneke Hesp op de site las dat in Graubünden vrijwilligers werden gevraagd voor werkzaamheden 'am steilen Hang' was ze verkocht.

Auteur: Anneke Hesp

"Ga jij maar gaten boren." Met een geoefende blik heeft de boswachter zijn blik laten gaan over de groep Bergwaldvrijwilligers die rond hem staan in het grasveldje op de steile helling. Het zijn er twintig, vooral Zwitsers en drie Duitsers. En ook nog een Hollandse; vers uit het platteland en misschien nog niet zo behendig in het terrein dat gewoon is in Graubünden.
Hij pikt mij eruit en doet een gat voor met de handboor. "Een beetje aandrukken en dan een flink eind naar binnen zodat de paal op de pin past." Met de rest van zijn ploeg verdwijnt hij in de diepte om Driesteinböcke te maken. In ploegen van drie graaft iedereen vlakke stukjes grond uit tussen de wortels en de stenen. Dan een ijzeren bodemplaat erop met de pin omhoog. De zware paal van twee meter daarop, twee iets lichtere palen er tegenaan en dan de hele boel goed verankeren met nog meer hout, spijkers en ijzeren strips.

Weigerachtige schapen
Een voor een sturen de ploegen iemand omhoog voor nog een grote paal en achttien maal boor ik me zowat de blaren op mijn handen en schouders. Alles beter dan met een of twee palen op mijn nek naar beneden te klauteren.
Als ik klaar ben, ga ik naar beneden. Al snel krijg ik een hamer in mijn hand om de ijzeren banden vast te spijkeren. Geen probleem op zich, maar waar zet ik mijn voeten zonder van de steile helling af te rollen. Ik leg het probleem uit aan een jonge Zwitser die mij glimlachend adviseert dat het psychisch is. "Wenn du stehen willst, kannst du stehen." En ja, het lukt.

Mijn vorige bijdrage aan het Bergwaldproject was alweer vier jaar geleden, in Trient, dicht bij de Zwitsers-Franse grens. Het werk was aan het einde van de zomer en had bestaan uit het bijwerken van bergpaden, struikgewas verwijderen van hellingen en een brug bouwen over een snelle beek voor de herder die met zijn schapen naar beneden zou komen. Weigerachtige schapen over de brug jagen en dragen was een van de leukste onderdelen.
Een vriendin werkte als kokkin in Trient op het thuiskamp en vond het echt iets voor mij. Zon, aardig en divers gezelschap, voldoende lichaamsbeweging en de boswachters vertellen je nog eens het een en ander over het landschap waar zij hun dagelijks werk doen. Het was een leuke week en de formule was voor herhaling vatbaar.

Vervangende dienst en pensionado's
Dit jaar kwam het er weer van. In een vlaag van ecologisch bewustzijn besluit ik met de bus te gaan. Dank zij grondige controles van verschillende douanes en hasjhonden in opleiding, doet die er 17 uur over naar Zürich. Ik pak daar de trein naar Chur en kom een dagje bij voor de beroemde Rhätische Bahn naar Langwies.
Bij het stationnetje van Langwies in Graubünden verzamelt zich op een sombere zondagavond de nieuwe lichting. Veel verschillende mensen gaan graag een weekje Alpen repareren. Vier jonge Zwitsers die vervangende dienst doen. Wat jonge vrouwen die net met hun opleiding klaar zijn en er wat tijd tussenuit nemen. De dertigers en veertigers beschouwen het als een weekje weg van het werk. Ze hebben kantoorbanen, werken in ziekenhuizen, winkels, onderwijs en sociale instellingen. En dan zijn er nog een paar vijftigers en zestigers; klaar met hun loopbaan, maar nog te jong voor achter de geraniums. Alle rugzakken gaan in het busje en de ploeg loopt de berg op naar de jeugdherberg waar het avondeten al klaar staat.

Stronken
De volgende ochtend om kwart over zes het bed uit en na de muesli in twee busjes naar de boswachterij van de gemeente Langwies om de deskundige op te halen. De stichting Bergwald werkt vooral samen met gemeenten en natuurparken die tegen kost en inwoning extra mankracht willen hebben. Zo kunnen ze zaken te regelen die anders veel langer zouden duren en fondsen zouden vergen die kleinere gemeentes niet altijd hebben.
Die eerste dag verzamelen we vooral takken van een helling waar de bomen omgezaagd zijn en de grote stammen weggehaald. We leggen ze in hopen bergopwaarts tegen de overgebleven stronken: het geeft de nieuwe bodembegroeiing betere kansen en stabiliseert zo de helling. Het werk is niet licht: bukken, tillen, slepen, gooien, omhoog, omlaag. Er zijn gelukkig gulle pauzes met warme soep, kaas, brood, fruit en chocola. Maar de eerste werkavond komen we stil binnen. Pas als de magen vol zijn, komen de eerste grappen weer los.
De dag daarop wordt er geplant. Ook hierbij spelen oude stronken een belangrijke rol. De jonge boompjes worden in groepjes geplant net bergafwaarts achter de stronken zodat erosie minder vat op ze heeft. Pal achter de stronk wat sparretjes, ongeveer vijftig centimeter van elkaar. Aan de buitenkant van het groepje een enkel vlierboompje en een lijsterbes. De opgroeiende sparren worden zo enigszins beschermd tegen herten die vlier en lijsterbes eigenlijk prefereren.

Het grove werk
Met het volgende stadium krijgen we te maken als de boompjes tussen de een en drie meter hoog zijn. Met scharen en messen en lichte zagen wordt er gesnoeid en weer worden de takken verzameld en bergopwaarts van de gespaarde jonge bomen gelegd in grote hopen. Het streven is er een soort mozaïek van te maken; regelmatige uitsparingen in de begroeiing zodat de overgebleven bomen goede kansen hebben om groter te worden.
De grotere bomen vragen wat specialisatie. Als we lariksen van een meter doorsnee moeten aanpakken op een helling boven een landweg, storten de sterke mannen zich er eerst op. De anderen zagen of slaan takken af en werken ze weg. We zagen de stammen in stukken van twee meter tot de perfecte boomstammen die je in de bossen zo mooi opgestapeld ziet liggen wachten.

Maar de boswachter is alert en iedereen komt aan de beurt voor het grove werk. Ook ik. Halverwege de boom begeven al mijn spieren het. Ik leg uit dat in Nederland de koningin dit soort stoere zaken doet bij het openen van bruggen en leggen van eerste stenen. Maar dat het dan de bedoeling is dat er wat voorwerk wordt gedaan zodat ze niet eerst nog moet staan te metselen of te heien. Goedgemutst zaagt de boswachter een eind verder en nodigt me dan uit de laatste paar zaagbewegingen te maken. Maar niet nadat hij me heeft bijgebracht hoe ik kan beslissen waar ik wil dat die boom van negen meter hoog valt.
De laatste dag is excursiedag en die hebben we totaal verdiend. We lopen naar de alpenweiden boven Pirigen; de bloemenweelde is overweldigend en nu is te merken wie van ons botanisch wat voorstelt. We hebben iedere dag regen gehad, maar nu begint het dan eindelijk ook te sneeuwen als we afdalen naar de berghut waar we aanschuiven aan de lange houten tafels.

Bergwald is begonnen in Zwitserland, maar inmiddels organiseert de vereniging tussen februari en december vrijwilligerswerk in natuurparken en gemeentes in Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Catalonië en Oekraïne. Niet alleen meer in de bergen, maar ook op de vlaktes en zelfs op Duitse Waddeneilanden. Het werk kan bestaan uit bestrijden van erosie, verzorgen van bergpaden en beken, aanplanten en kappen van bomen. Huisvesting is in tenten, jeugdherbergen of berghutten.
De vereniging beschermt, onderhoudt en verzorgt bergwouden en cultuurlandschappen. Bergwald komt op voor de samenhang in de natuur en strijdt voor de verbetering van ecologische en politieke voorwaarden die nodig zijn voor het behoud van de bossen. Bedrijven als Deloitte, Timberland en Credit Suisse geven hun werknemers kansen zich in te zetten bij Bergwald. De meeste projecten staan open voor iedereen die denkt een bijdrage te kunnen leveren. Er zijn weken waar ouders met kinderen aan mee kunnen doen, maar die zijn niet geheel gratis.

Het Bergwaldprojekt is opgericht door: Greenpeace en het Wereld Natuur Fonds
Meer informatie op www.bergwaldprojekt.org
Foto's: copyright Bergwaldprojekt