Alta via Bepi Zac: Klettersteigen langs oorlogslinies in de Dolomieten

foto M Vermeulen

Iets voor acht uur ‘s ochtends staan we op de parkeerplaats van Passo San Pellegrino. In het noorden ligt de Cresta di Costabella. In het oosten ligt het hoogste punt van deze bergketen, Cima Uomo (3010 meter). Tussen Passo Selle en Cima Uomo liggen diverse toppen, die vaak merkwaardige namen hebben gekregen.

Zoals Lastei, il Naso (de neus),  il Dente austriaco (de Oostenrijkse tand), le Cinque Dita (de vijf vingers), Testa del Principe (het hoofd van de prins), Castello di Costabella (kasteel Costabella) en natuurlijk ook de hoofdtop: Cima Costabella (2769 meter). 

Auteur: Michiel Vermeulen

In de Eerste Wereldoorlog was deze kam een plaats van oorlogshandelingen tussen de Italianen en Oostenrijkers, waarbij vele tientallen soldaten het leven hebben gelaten. Niet alleen door gevechtshandelingen, maar ook door sneeuwlawines op de berg. Voor ons staat de Sentiero Attrezzato Bepi Zac op het programma, welke over de Costabellakam verloopt. Tijdens de route zullen wij herhaaldelijk herinnerd worden aan de gevechtshandelingen tijdens de Grande Guerra.Vanaf de pas lopen over het pad door de groene weides gemoedelijk omhoog naar Rifugio Paradiso (2.130 meter) en dan verder richting Rifugio Passo delle Selle (2528 meter). De skiliften in de omgeving verraden de bedrijvigheid die hier in de wintermaanden plaatsvindt. De koeien die rustig staan te grazen, trekken zich weinig aan van onze aanwezigheid. Wij ploeteren voort, het laatste stuk naar Passo delle Selle loopt vrij steil omhoog. In de nabijheid van deze pas hadden de Oostenrijkers al een klein barakkendorp gebouwd, toen in 1915 de eerste grensoverschrijdingen door de Italianen plaatsvonden. Door de vaste stellingen wilden de Oostenrijkers een doorgang naar het Val di Fassa belemmeren.

foto M Vermeulen

De gevaarlijkste Italiaanse aanval was op 18 juni 1915 door de Bersaglieri, die door een berggids uit Trentino werden begeleid. Het lukte hen om de Cima Alochet te veroveren, die in het zuidwesten de Passo delle Selle begrenst en overheerst. Na dit succes hesen de Bersaglieri  opgetogen een Italiaanse vlag op de top: Dit vormde echter een uitstekend mikpunt voor de Oostenrijkse machinegeweren, die op de nabijgelegen Punta d’Ort waren opgesteld, en het belangrijke succes van de Italianen teniet deden.Deze vereniging “Sul fronte dei ricordi” zorgt voor onderhoud van de historische aspecten van de Alta via Bepi Zac. De vereniging werd in 2005 opgericht door vrijwilligers uit het nabijgelegen Moena, met name mensen die geïnteresseerd waren in de 1e Wereldoorlog en verzamelaars van vondsten zoals geweren, bommen, foto’s etc. Maria Piccolin is lid van deze vereniging. “Het doel van onze vereniging is het behoud van de restanten uit de 1e Wereldoorlog in de omgeving van Moena, zoals loopgraven, paden, muren en mijngangen. Door het tentoonstellen hiervan dienen deze herinneringen als waarschuwing voor de huidige jeugd.”Op de pas aangekomen informeert een wegwijzer ons dat de Via ferrata Bruno Federspiel naar het oosten loopt. Deze route verloopt tevens over een bergkam richting het westen en herbergt eenzelfde verleden als Bepi Zac. Het eerste stuk lopen we over een graat naar boven en we winnen snel aan hoogte. De Rifugio onder ons begint al snel op een miniatuurhuisje van luciferhoutjes te lijken.

Eenmaal op de bergkam aangekomen  hebben we de meeste hoogtemeters gehad. Al snel volgt de eerste tunnel en zien we in de verte op diverse plekken schietgaten in de rotsen. Op de route treffen we een Oostenrijkse barak aan, welke een slaapgelegenheid zou zijn geweest voor 12 soldaten. De barak is volledig gerenoveerd door “Sul fronte dei ricordi”. Maria Piccolin: “Er is een soort monumentenbescherming. Wij mogen niets veranderen, alleen repareren. Wel hebben wij op de route enkele nieuwe houten trappen aangebracht. De gemeente Moena en de beheerder van de Costabella kabelbaan hebben het meeste materiaal hiervoor gefinancierd.”De route gaat verder in op en af over de bergkam. Enkele luchtige passages zijn goed gezekerd middels een staalkabel. Richting het noordwesten het we uitzicht op de machtige 800 meter hoge zuidwand van de nabij gelegen Marmolada. Enkele steile passages zijn voorzien van stevige houten trappen. Overal tref je nog sporen aan van de oorlog: loopgraven, tunnels, overblijfselen van barakken en stellingen… Na de gevechten op de Passo delle Selle verplaatsen deze zich naar de Cresta di Costabella. Afwisselende successen zorgden voor vele verschuivingen van de grens met veel bloedvergieten: verschillende toppen werden meermaals veroverd en verloren en dat in enkele dagen of zelfs enkele uren.Vermeldenswaardig is eveneens het gevecht in maart 1917 om het bezit van de Cima Costabella. Tonnen van lood en granaten kwamen neer op een klein stuk grond, welke een vernietigende werking hadden voor de Italiaanse soldaten die dat in bezit hadden. De Italiaanse Alpini dachten toen dat ze het gevecht om het bezit van het bergmassief zouden kunnen winnen door het laten exploderen van een mijn onder de Oostenrijkse stellingen. Het werk aan de ondergrondse mijn begon in 1917, maar werd al snel gestopt vanwege de broosheid van de rotsen. Eind oktober van dat jaar doorbraken de Oostenrijkers het front bij Isonzo, waarna de Oostenrijkse troepen de Costabellakam verlieten. Vrede en stilte keerden daarna terug in het gebied.Aan het einde van onze route komen we bij een plateau met de wrakstukken van een Oostenrijks kampement, welke destijds de naam “Detz Stellung” droeg. Niet ver daarvandaan eindigt de kam met de markante rots Sasso di Costabella, ook wel Castello Costabella genaamd. Via enkele staalkabels en een in 1996 vernieuwde trap komt men in dit reusachtige rotsblok, vanwaar men een prachtig uitzicht geniet. In de uitgeholde rots bevindt zich een fototentoonstelling. Maria Piccolin: “De tentoonstelling heet ‘Guerra alla Guerra’ of ‘Krieg dem Kriege’. De foto’s en bijbehorende teksten zijn van Ernst Friedrich, een beroemde Duitse pacifist. Zijn eerste tentoonstelling in 1924 in Berlijn droeg dezelfde naam. De verschrikkelijke beelden laten de gruwelijkheden van de oorlog zien.” De tentoonstelling in Castello Costabella is er sinds 2005 en het is de bedoeling dat deze permanent is. “De tentoonstelling werd destijds door erfgenamen van Ernst Friedrich geopend. De bezoekers vinden het een prima idee: een tentoonstelling tegen de oorlog, op een plek waar een bloedige strijd werd uitgevochten.”Na de indrukwekkende oorlogsles dalen we af via enkel trappen door een kloof en over een puinhelling. Na een laatste plak sneeuw lopen we gemoedelijk over de groene weides terug naar het uitgangspunt. En we genieten van de rust en stilte, die hier niet altijd heeft geheerst.