Oostenrijk: een intrigerend wijnland

Oostenrijk heeft een rijke wijncultuur, die teruggaat tot de tijd van de Kelten en de Romeinen. Het is een veelzijdig wijnland, dat zowel op het gebied van mousserende, droge witte wijnen, rosé wijnen, volle rode wijnen als ook zoete wijnen veel interessants te bieden heeft voor de wijnliefhebber. Er zijn momenteel veel geëngageerde jonge wijnboeren actief, die internationaal grote furore maken met hun wijnen.

Auteur: Regina Meij, Imperial Wijnkoperij

De Oostenrijkse wijnen vinden in Nederland vooral hun weg naar de betere restaurants en gespecialiseerde wijnwinkels. Daarnaast zijn er ook mooie Oostenrijkse wijnen te vinden bij de winkels van de HEMA, Gall&Gall, DirckIII, Albert Heijn, Makro en Sligro. De wijnbouwgebieden van Oostenrijk hebben totaal ca. 52.500 hectare wijngaard. In vergelijking met Frankrijk is dat ca. de helft van de Bordeaux. Hiermee neemt Oostenrijk de 18e plaats in op de wereldranglijst en produceert het ca. 1% van de wereldproductie aan wijn. Gemiddeld genomen hebben de wijnboeren er slechts 1 à 1,5 hectare wijngaard en er zijn weinig producenten met meer dan 25 hectare. De wijnbouw in Oostenrijk is zeer traditioneel. De oogst gebeurt vrijwel uitsluitend handmatig en veel producenten werken (grotendeels) biologisch.

Druivensoorten
Oostenrijk heeft veel karakteristieke inheemse druivensoorten, die wijnen met een bijzonder eigen karakter opleveren. Gelukkig is er in Oostenrijk geen trend om de eigen druivensoorten te verlaten voor internationaal bekendere druivensoorten zoals Chardonnay en Merlot. De wijnboeren kennen de kwaliteiten van hun "eigen" druivensoorten en zijn er trots op.

De belangrijkste witte druivensoorten zijn o.a. Grüner Veltliner, Welschriesling, Neuburger, Riesling, Weissburgunder (= Pinot Blanc), en Muskat-Ottonel. De belangrijkste rode druivensoorten zijn o.a. Zweigelt, Blaufränkisch, St. Laurent en Blauer Portugieser. De productie van rode wijn is de laatste jaren sterk toegenomen. Momenteel wordt er ca. 68% witte wijn en 32% rode wijn gemaakt. In Oostenrijk is 36% van de totale aanplant met Grüner Veltliner aangeplant en 8% met Zweigelt.  Beide druivensoorten zijn hiermee de meest aangeplante soorten in dit prachtige wijnland. 75% van de totale wijnproductie wordt in Oostenrijk zelf genuttigd.

Grüner Veltliner: dé nationale druivensoort
Het paradepaardje van de Oostenrijkse wijnbouw is zonder meer de druivensoort Grüner Veltliner. Met meer dan eenderde van de aanplant is dit de meest voorkomende druivensoort. Het is een druivensoort die sterk reageert op microklimaat en 'terroir' en dus in meerdere stijlen te vinden is. Aan de ene kant heb je de lichtere, fruitige variant (tot ca. 11,5% alk), en aan de andere kant de krachtigere, rijke variant (tot vaak 14,5% alk.). De lichtere variant is qua smaak vaak enigszins vergelijkbaar met een stuivende Sauvignon Blanc. Het zijn fruitige wijnen met een aangename zuurgraad. In deze stijl kan de Grüner Veltliner het beste jong gedronken worden. Ze zijn ideaal als drinkwijn, maar ook heerlijk bij b.v. visgerechten, gevogelte, asperges of een salade.

De krachtigere variant, is qua smaaktype meer vergelijkbaar met een Pinot Gris of Chardonnay. Het zijn dan volle, rijke wijnen, met iets nootachtigs en het zo kenmerkende pepertje. De krachtigere variant van de Grüner Veltliner is juist een uitstekende bewaarwijn (ca. 10-15 jaar) en kan bij veel verschillende gerechten geserveerd worden. Behalve bij visgerechten, kan de wijn ook bij kalfsvlees, lamsvlees, wildgerechten en sommige - niet te zware - gerechten met rood vlees geserveerd worden.

DAC (Districtus Austriae Controllatus)
Sinds 2002 werkt men in Oostenrijk met een extra nieuw systeem voor herkomstbenamingen die men DAC noemt. De basis voor een DAC is dat het een wijn is met regionale typiciteit, welke betrekking heeft op de druivensoort en de  invloed van ‘terroir’ (d.w.z. bodemsoort) van de betreffende gemeente. Wijnen met een herkenbare identiteit dus. Men wil hiermee bereiken dat deze wijnen overal ter wereld herkend worden als typische wijnen van deze druiven uit deze streek.

Voor zowel de witte als de rode wijnen geldt dat de minerale expressie ook duidelijk naar voren moet komen. Onderstaand vind je alle  DAC’s die nu in Oostenrijk gelden:

WEINVIERTEL DAC: Grüner Veltliner, sinds 2002
MITTELBURGENLAND DAC: Blaufränkisch, sinds 2005
TRAISENTAL DAC: Grüner Veltliner, Riesling, sinds 2006
KREMSTAL DAC: Grüner Veltliner, Riesling, sinds 2007
KAMPTAL DAC: Grüner Veltliner, Riesling, sinds 2008
LEITHABERG DAC: Witte wijn: Grüner Veltliner, Weißburgunder, Chardonnay, Neuburger; Rode wijn: Blaufränkisch, sinds september 2010.
EISENBERG DAC: Blaufränkisch, sinds 2010

Wijnbouwgebieden

De wijngaarden van Oostenrijk liggen in het oosten van het land in een halve cirkel rondom Wenen, in het grensgebied met Tsjechië, Hongarije en Slovenië. Deze wijnbouwgebieden liggen op ongeveer dezelfde breedtegraad als de Bourgogne. Er heerst een gematigd landklimaat, met warme zomers en een lange warme herfst, waardoor de druiven optimaal rijp kunnen worden.

De 52.500 hectare Oostenrijkse wijngaarden zijn verdeeld over 4 wijnbouwregio's en 19 wijnbouwgebieden, die ieder een heel eigen microklimaat en terroir (d.w.z. bodemsoort) hebben. Ieder gebied heeft daarom zijn eigen karakter en specialiteiten. Deze 19 Oostenrijkse wijnbouwgebieden kan je grofweg in vier groepen verdelen. Deze indeling is geen officiële indeling, maar schetst wel in grote lijnen welke wijntypes er in Oostenrijk te vinden zijn, zonder ieder wijnbouwgebied apart te hoeven bespreken:

1. Alle gebieden ten noordwesten en noordoosten van Wenen (o.a. Wachau, Kamptal, Kremstal, Weinviertel):
Veelal karige, steenrijke en mineraalrijke bodems, soms afgedekt met een laag löss. Qua klimaat heerst hier een gematigd landklimaat, maar tegelijkertijd zijn er ’s nachts ook koelere invloeden vanuit het noorden. Via de noordelijk dalen valt er dan koude lucht uit de noordelijke bosrijke gebieden "naar beneden" (het temperatuurverschil tussen dag en nacht kan in de zomer soms 25 graden zijn: overdag 35 graden, 's nachts slechts 10 graden). Zowel bodem als klimaat is hier ideaal voor droge witte wijnen. De druivensoort Grüner Veltliner is hier dominant en ook Riesling speelt hier een belangrijke rol. De wijnen kunnen heel rijp zijn, maar behouden door de grote verschillen in dag- en nachttemperatuur, toch een mooie frisheid. Dit maakt deze wijnen zeer gastronomisch.

2. Het gebied ten zuiden en zuidoosten van Wenen (o.a. Thermenregion, Neusiedlersee, Mittelburgenland, Südburgenland):
Dit zijn de warmste gebieden van Oostenrijk. Klimaat en ook bodemstructuur zijn hier het meest geschikt voor rode wijn. Afhankelijk van de specifieke bodem, zijn bepaalde druiven dominant. In het Neusiedlersee is voornamelijk zandbodem. Hier gedijt vooral Zweigelt goed. In het Mittelburgenland zijn er met name zware leem-/kleibodems, waar Blaufränkisch de dominante druivensoort is. In de Thermenregion zijn veel kalkrijke bodems waar St. Laurent en Pinot Noir de mooiste resultaten opleveren.

3. De wijngaarden direct aan de oevers van de Neusiedlersee (o.a. de dorpjes Illmitz in het Neusiedlersee gebied aan de oostkant van het meer en Rust in Neusiedlersee Hügelland aan de westkant):
Dit gebied is voornamelijk bekend vanwege de prachtige edelzoete dessertwijnen (o.a. Eiswein, Beerenauslese, Ausbruch en Trockenbeerenauslese). De combinatie van het warme landklimaat en de grote en ondiepe wateroppervlakte van de Neusiedlersee (300 km2 groot en ca. 1 a 1,5 meter diep) geven ideale omstandigheden voor edele rotting (pourriture noble). Vrijwel ieder jaar kan hier topkwaliteit edelzoete wijn gemaakt worden.

4. Stiermarken (Südsteiermark, Süd-oststeiermark en Weststeiermark)
Dit is het enige gebied in Oostenrijk dat in de mediterrane invloedsfeer ligt (en waar dus niet het pannonische landklimaat dominant is). Hier vind je karige, stenige bodemsoorten en soms ook vulkanische bodems. Dit gebied vormt eigenlijk samen met Slovenië en Friuli één klimaatzone. Witte druivensoorten zijn hier dominant, zoals Sauvignon Blanc, Traminer, Morillon (lokale naam voor chardonnay), Weissburgunder (Pinot Blanc), Grauer Burgunder (Pinot Gris) en Welschriesling (=Riesling Italico). Verder wordt er in de Weststeiermark ook een bijzondere, beendroge rosé gemaakt - Schilcher genaamd - van de druivensoort Blauer Wildbacher.