Op jacht naar het noorderlicht

Midden september werd het eerste noorderlicht alweer gespot. En toen ik begin oktober 2015 ’s nachts in het vliegtuig boven Noord-Canada en Groenland vloog, kreeg ik een wel drie uur durende ‘Greatest show on Earth’ te zien. Sindsdien is het nachtelijk spervuur van lichteffecten boven de poolgebieden weer losgebarsten. Trek al je kleren aan, stap de natuur in en geniet.

Tekst & beeld
Jonathan Vandevoorde

Rivieren van elfenstof  

Mijn mooiste ervaring met het Noorderlicht was in Noord-Noorwegen. Omdat Noorwegen aan de kust ligt, is het misschien wel het beste land om noorderlicht te spotten. Vanwege het zeeklimaat is het weer immers erg wisselvallig: op één nacht kan de hemel potdicht zitten maar ook weer opklaren. En omgekeerd. In Finland of het binnenland van Zweden daarentegen, is het veel vaker dagen achtereen bewolkt weer (iets waar ik ook ervaring mee heb, afgelopen winter).

Ik was op een half uurtje rijden van het stadje Alta in de Noorse provincie Finnmark, ver boven de poolcirkel, voor een diner in een van de beste restaurants van het land. Van mijn gerechten heb ik niet zoveel gezien: continu stond ik buiten om te kijken en te fotograferen.
Het noorderlicht is een buitengewoon natuurspektakel. Wie het met eigen ogen beleeft, raakt extatisch, of geëmotioneerd door de schoonheid ervan. Ook zelfs de Noren nog. De dame van het toeristenbureau vertelde mij hoe ze het als kind beleefd had: “Ik ben opgegroeid met het noorderlicht en was er altijd door gefascineerd. Mijn ouders maakten er ons soms bang voor: als je niet braaf was, zou het noorderlicht je meenemen. Dat is de legende, een beetje zoals Sinterklaas bij jullie.”

Na een spektakel dat mij mijn voorgerecht gekost had, begonnen de groene rivieren van glinsterend elfenstof in de hemel langzaam op te lossen. Wat overbleef was een brede veeg, een beetje zoals de Melkweg. Ik stond ondertussen een uur buiten en had honger. Terug naar binnen, het hoofdgerecht komt er net aan. Ik verontschuldigde me bij de serveerster. “O, geeft niet hoor. We zijn het gewend en houden de borden warm tot iedereen weer binnen is”. De heilbot was overheerlijk. Het volgende lichtspektakel heb ik bewaard voor na het dessert. Het noorderlicht is immers nooit een eenakter. Het is de grootste show op aarde.

Fenomeen

Noorderlicht is in Europa te zien als het ’s nachts donker genoeg is (november-maart) in IJsland en de noordelijke delen van Scandinavië. Het fenomeen begint bij onze zon. Die slingert continu uitbarstingen van geladen deeltjes de ruimte in. Deze bombardementen worden afgewend door het magnetische veld van de Aarde. Dicht bij de magnetische polen echter zit een ‘gat’ in dit pantser en kunnen de deeltjes tot in de hoge atmosfeer binnendringen, waar ze op ongeveer 100 km hoogte botsen met moleculen. Dit geeft een lichteffect dat aurora borealis wordt genoemd.

De frequentie en intensiteit van het verschijnsel wordt in verband gebracht met de zonnecyclus, die ongeveer elf jaar duurt. Zo was 2012 een topjaar. Deze zonnepiek lijkt echter langer dan normaal te duren en ook in de afgelopen weken al is de aurora bijzonder actief geweest.
Alta en Tromsø zijn het centrum van het groeiende noorderlichttoerisme in Noorwegen. Maar het kan ook op andere plekken rond het poolcirkelgebied, grofweg geschetst.

Aurora’s voorspellen

Er zijn tal van Aurora-voorspellende apps in omloop die je gratis kunt downloaden. De meeste vind je ook als pagina op Facebook.
De apps goochelen met intensiteit en indexwaarden waar je duizelig van wordt. Belangrijk is, het kaartje te raadplegen dat aangeeft waar de auroraband zich zal bevingen op een gegeven moment (meestal worden waardes enkele dagen vooruit bepaald, opgeknipt in periodes van drie uur per avond/nacht). Dan speelt natuurlijk ook de intensiteit een rol.

Een bijzondere waarde is de zgn. ‘Kp-index’. Is die 7, dan ligt de auroraband boven Nederland (8 is nog zuidelijker, enz.)! Zoek bij helder weer dan een zo donker mogelijke plek op zonder lichtvervuiling aan de noordelijke horizon. Dan beland je al gauw in Noord-Nederland of aan het IJsselmeer. Vaak kun je de aurora zelf niet zien, maar wel fotograferen met een langere sluitertijd. Om een ‘fotografische aurora’ vast te leggen met je camera, volg je de instructies hieronder.

Een goede pagina op Facebook is die van de Vlaamse zelfbenoemde ‘Noorderlichtman Ruben Weytjens’ die waarnemingen over Scandinavië becommentarieert met actueel beeld (live webcams van observatiestations) en voorspellingen samenvat voor de komende dagen. Als het noorderlicht ook – mogelijk – onze kant op komt, schenkt hij daar ruim aandacht aan. Ben je een noorderlichtfan en hoop je het fenomeen ook eens ‘thuis’ mee te maken, volg dan de Noordelichtman, zou ik zeggen! (Jonathan Vandevoorde)

Praktische tips voor aurorajagers

•    Helder weer en zonneactiviteit. Check de ‘auroraverwachting’ op de site van de universiteit van Alaska met voorspellingen wereldwijd (http://www.gi.alaska.edu/AuroraForecast) of op andere apps of pagina’s (zoekterm ‘aurora’). Voor Noord-Noorwegen werkt de app Norwaylights prima. Maar je hebt ook een heldere hemel nodig. Kijk op www.yr.no.
•    Een donkere, open plek. In Noord-Scandinavië sta je na een kwartier rijden uit stad of dorp al in de gitzwarte nacht.
•    Warme kleren. Bescherm met name voeten (snowboots, dikke sokken), hoofd en oren en je handen. Als het waait, zorg voor een winddichte jas.
•    Fotograferen werkt net iets anders. Een statief en een afstandsbediening zijn onontbeerlijk. Gebruik een groothoeklens en stel een zo groot mogelijk diafragma (zoals f2.8, of f4) in. De belichting zet je op stand ‘manueel’: zo kun handmatig de sluitertijd instellen. Experimenteer met hogere ISO-waardes en sluitertijden, je hebt alle tijd. Zelf verkies ik ISO 400 of 800 en een ietwat langere sluitertijd, tussen de 20 en 40 seconden. En zet je flits uit want je haalt je de woede van de andere kijkers op de hals!

Meer weten?

•    www.nordnorge.com – toeristische site over Noord-Noorwegen, ook excursies en accommodaties (ook Nederlands).
•    www.visitnorway.com – algemene toeristische site van Noorwegen
•    Norwaylights: prima app voor voorspellingen op diverse plekken in Noorwegen.
•    Facebook-pagina: Noorderlichtman Ruben Weytjens