Op bezoek in de Swiss Knife Valley

Op een regenachtige maandagmorgen ga ik op bezoek bij het Zwitserse zakmessenmerk Victorinox. De fabriek ligt vlakbij de Vierwaldstättersee in het plaatsje Ibach-Schwyz, in het kanton Schwyz. Van de bergen zie ik door de zeer laaghangende bewolking helemaal niets. Maar daar kom ik dit keer ook niet voor.

Tekst & foto's Klaartje Grol

Ik krijg een rondleiding door de fabriek en ga ervaren hoe het bekende Zwitserse zakmes gemaakt wordt. Dat is bijzonder, want de fabriek van Victorinox is niet open voor publiek. Victorinox is altijd gevestigd geweest in Schwyz. Zowel het woonhuis (en eerste fabriek) van oprichter Karl Elsener uit 1884 als het tweede fabriekspand zijn nog in handen van Victorinox. En staan op een steenworp afstand van de huidige fabriek die in de jaren ’30 in gebruik genomen werd. In deze fabriek worden de zakmessen en de keukenmessen gemaakt. Elders worden nog horloges, reiskoffers en kleding geproduceerd

Recycling

Het recyclecentrum is het eerste wat ik zie bij binnenkomst. En dat is niet voor niets. Duurzaamheid en recycling zijn al lang onderdeel van de bedrijfsvoering. Alles wordt hier hergebruikt. Ik zie zakken met plasticdrinkflesjes en stapels piepschuim, vaten met allerlei vloeistoffen en blokken geperst slijpstof. Deze laatste zullen door de staalleveranciers weer hergebruikt worden. De warmte van de fabriek verwarmt ruim 120 appartementen. Het bedrijf doet er alles aan om de ecologische voetstap zo klein mogelijk te maken en te houden.

Machines

Het begin van elk mes is het staal, dat in immense rollen in verschillende diktes en samenstelling geleverd wordt. Hieruit worden de ruwe vormen van de lemmeten gestanst. Voor elk formaat mes, of onderdeel van de zakmessen, is een aparte mal nodig. Deze zijn met de hand gemaakt en kosten tussen de veertig- en vijftigduizend euro. Het stansen gebeurt deels automatisch, maar voor de grotere messen worden de machines handmatig bediend. Hier wordt ook het bekende Victorinox-kruisje gemaakt, dat later in het kenmerkende rode zakmes ingelegd zal worden. Wat een kracht en lawaai in deze ruimte!

Na het stansen beginnen alle onderdelen aan een reis door de verschillende afdelingen in de fabriek. Het polijsten en reinigen gebeurt in grote tonnen met kiezels. Voor het polijsten van de schroevendraaiers is een aparte machine ontworpen. Bij het smeden hangt het af van het soort mes en verwachte gebruik op welke hitte de oven gestookt wordt. Een zakmes moet iets flexibeler zijn dan een professioneel keukenmes.

De helft van de machines die ik in de fabriek zie, zijn door de ingenieurs van Victorinox zelf ontworpen en gemaakt, een kwart van de machines zijn omgebouwd en slechts het resterende kwart van de machines wordt gebruikt precies zoals ze zijn gekocht. Het verbaast me dan ook niet dat Victorinox leerstages aanbiedt aan jonge studenten, die hun eigen werkruimte hebben, en later doorstromen in de fabriek.

Goed werken
Victorinox onderneemt al jaren lang maatschappelijk verantwoord. De duizend werknemers komen allen uit de omgeving. Het bedrijf zorgt goed voor zijn mensen. Zo is er een speciaal fitnessprogramma ontwikkeld, dat iedere werknemer elke twee uur uitvoert om lijf en leden gezond te houden. En werknemers kunnen tegen hogere rente sparen in de eigen Victorinoxbank. Victorinox wil iedereen aan het werk houden. Handwerk wordt niet vervangen door machines. Dit is deels ook niet mogelijk, bijvoorbeeld bij het slijpen van de grote keukenmessen. Als ik de messenslijpers aan het werk zie, zie ik dat het vakwerk is en met kennis en gevoel uitgevoerd wordt.

Ook de kwaliteitscontrole van elk product is mensenwerk. Na elke stap van het productieproces – het snijden, polijsten, smeden en slijpen – gaan de onderdelen allemaal door de handen van de controleurs. En voor de messen ingepakt worden voor vervoer naar de winkels, worden ze allemaal nog een keer gecontroleerd. Ik bereken met mijn gids dat aan mijn zakmes thuis zeker 20 tot 25 verschillende werknemers gewerkt hebben.

Geheimen
Bijna alle stappen in het productieproces krijg ik te zien. Ik verwonder me over de ingenieuze machines, de concentratie en gedrevenheid van de mensen die er werken en de relaxte sfeer die er hangt. Foto’s maken in de fabriek mag niet, en een stap in het maakproces van de keukenmesjes is geheim. Het proces dat gebruikt wordt om het lemmet in de heft te bevestigen is zo uniek, dat slechts een paar mensen van deze werkwijze op de hoogte zijn.

Handwerk versus de Jumbo
En dan komen we aan op de afdeling waar alles samenkomt. Het in elkaar zetten van de zakmessen gebeurt deels nog handmatig. Verbazingwekkend hoe snel dat gaat! Alleen de bestsellerlijn zakmessen wordt machinaal gemonteerd. En wel in de Jumbo. Deze machine is de trots van de Victorinox-ingenieurs. De machine doet me een beetje denken aan een grote miniatuurspoorbaan. Hij beslaat de hele ruimte, en overal gebeurt wat. Er bewegen zakmessen over de band in verschillende stadia van productie, overal wordt iets opgelegd, ingestoken en bevestigd. Het insteken van de tandenstoker of het bevestigen van het ringetje levert een indrukwekkend stukje machinerie op.

Bij de fabriek is een Victorinox-winkel. Vlakbij, in Brunnen aan het meer, vind ik een grotere Victorinox-store met naast de zak- en keukenmessen ook de Victorinoxkleding, reiskoffers, horloges en parfum. Het bijbehorende museum is klein en interactief. En als je een afspraak maakt, kan je hier je eigen zakmes in elkaar zetten!

Tekst