De bergmeren van de Pamirs, een wandelavontuur op het dak van Centraal Azië

Het Pamirgebergte in Tadzjikistan is misschien wel het best bewaarde geheim van alle Aziatische bergketens. De hoogste bergtoppen reiken tot ver boven de 7000 meter en de langste gletsjer ter wereld buiten de poolgebieden is hier te vinden. Een uitgebreid netwerk van herderspaden maken dit ruige bergmassief verrassend toegankelijk. Auteur Jan Bakker verkent een hooggelegen merengebied in het hart van de Pamirs.

Gammele bruggen en rennende kinderen

Gestaag hobbelt onze Toyota Land Cruiser langs de razende Panj rivier, die voor een groot deel de grens van Tadzjikistan en Afghanistan vormt. Het kruimige asfalt wordt regelmatig verruild voor modder en stenen. Aan de overkant van de rivier zien we kleine, geïsoleerde Afghaanse nederzettingen, omgeven door immense verticale wanden. Het is oogsttijd en er wordt hard gewerkt om de dorpjes klaar te maken voor de ongemeen strenge winter. De onverharde Pamir Highway en de krakkemikkige houten elektriciteitsmasten zijn plots een ongekende luxe vergeleken met het grotendeels autarkisch bestaan van de overburen. Na een 14-uur durende rit langs militaire controleposten, gammele bruggen en rennende kinderen arriveren we in onze eerste etappeplaats Khorog, de hoofdstad van de provincie Gorno-Badakhshan (GBAO) ofwel de Pamirs. Het is een lieflijk stadje aan de kristalheldere Gunt rivier en is een strategisch knooppunt voor talloze trektochten.

Overnachten op onwaarschijnlijk afgelegen plekken

Wij zijn op weg naar het plaatsje Bulunkul, waar onze trektocht door het hart van het Pamirgebergte begint. Het ligt op 3760m en is daarmee een van de hoogst gelegen permanent bewoonde nederzettingen in Centraal Azië. Om te wennen aan de hoogte maakt de jeep een omweg via de Shakhdara vallei. We overnachten in een van de vele homestays die op onwaarschijnlijk afgelegen locaties te vinden zijn. De familie verwelkomt ons met thee, zelfgemaakte yoghurt en ovenwarm Pamirbrood. De lemen huizen in Pamirs zijn gebouwd volgens unieke religieuze architectuur, Chid genaamd. Het ontwerp van het dakraam is geïnspireerd door een van ‘s werelds oudste religies, Zoroastrisme. Het is opgebouwd uit vier vensters en representeert aarde, water, lucht en vuur. De vijf pilaren van het huis symboliseren de vijf leden van Ali’s familie, een neef van de profeet Mohammed en de grondlegger van het Isma’ilisme, een afsplitsing binnen de Sjiitische Islam. Het gastenverblijf is een gezellige ruimte met kleurrijke kurpatchas (tapijten) waar we ’s nachts op slapen. De sterrenhemel prikt door het venster en verklaart de sterke connectie met de vier elementen.

Koud!

Bulunkul is een plaats van extremen. Ooit daalde het kwik hier tot -63 Celsius en staat daarmee in de top tien van de koudste bewoonde plekken op aarde. Op de barre hoogvlakte is weinig beschutting en de bijtende wind blaast zonder onderbreking over het stoffige plateau. Het is pas september, maar de donsjas kan al uit de tas. In de verte zien we een stofwolk naderbij komen. Het zijn onze Tadzjiekse crew en de pakezels die ons ondersteunen tijdens de 9-daagse traverse van de Rushan Range, een sub-keten van de Pamirs.

Saffierblauwe meren

We laten het desolate Bulunkul achter ons en starten de trek richting de eerste stop: een historische caravanserai aan de oever van de Alichur rivier. Een van de zuidelijk Zijderoutes liep langs deze vallei op weg naar Chinees Xinjiang en de caravanserai diende als een verversingsstation voor pelgrims en handelsreizigers. Om ons kamp te bereiken moet een diepe, ijskoude rivier worden overgestoken. Het is een fantastische plek om te overnachten. Een korte klim op de bergrug achter het kamp geeft een indruk van de immense schaal van dit berggebied. De Alichur meandert richting het saffierblauwe Yashilkulmeer, Tadzjikistans op drie na grootste meer. De komende twee dagen volgen we de noordelijke oevers van Yashilkul. In de verte lonken de hoge toppen van de Rushan bergen, die we in enkele dagen zullen doorkruisen.

Er wacht een lange wandeldag

Nog voor zonsopgang werken we een portie warme pap naar binnen en trekken we de wandelschoenen aan. Twee rivierdoorsteken en een lastige traverse van een steil gedeelte van de oever staan op het programma. De eerste doorsteek is eenvoudig. We hoppen van kei naar kei en vervolgen onze route richting het tweede obstakel, een 50 meter hoge klif die loodrecht het Yashilkulmeer in duikt. We klimmen via een vaag geitenpaadje naar de top van de rotspartij. De afdaling is bezaaid met losse steentjes en dit bemoeilijkt het lopen. Een van de teamleden maakt een duikeling en weet nog net haar wandelstok in de grond te boren. Geschrokken lassen we een pauze in als we de waterkant weer bereiken. Het voorval illustreert het wilde karakter van het Pamirgebergte.

Hier zijn geen wegwijzers, barrières of trappen

De paden zijn kriskras in de berghellingen gekerfd door de lokale herders die hier al eeuwenlang hun kuddes langs voeren. Regelmatig worden de paden weggevaagd door lawines, aardverschuivingen en modderstromen. En als hier iets gebeurt is hulp ver weg. Er is geen bergreddingsdienst en in de meeste gevallen niet eens een signaal op de mobiele telefoon. We zijn op onszelf aangewezen en dat is nu juist de aantrekkingskracht van een trektocht door dit onontgonnen berggebied.

Traktaties!

We nemen afscheid van Yashilkul en betreden de wijde, U-vormige Langar vallei via een kort maar pittig klimmetje. Links en rechts prijken spitse bergen tot ver boven de 5000 meter. De vallei zelf gaat geleidelijk omhoog langs de Langar rivier die stroomafwaarts samenkomt met de Gunt rivier. Het is een van de vele bronnen van de legendarische Oxus rivier, die tegenwoordig Amu Darya heet en uitmondt in het Aralmeer in buurland Oezbekistan. Tadzjikistan werkt momenteel aan de bouw van een aantal grote stuwdammen die de elekticiteitscapaciteit van het land moet opkrikken. Deze projecten veroorzaken grote politieke spanningen met Oezbekistan, die het water hard nodig heeft voor de katoenindustrie. We slaan ons kamp op nabij een herderskamp. De herderfamilies leven in de winter in de lagergelegen valleien en bivakkeren de hele zomer op grote hoogte om hun kuddes schapen en geiten te laten grazen op de Pamirweiden. We worden getrakteerd op vers brood en kret (gedroogde zoute yoghurtbolletjes) en krijgen een uniek kijkje in het leven van deze hoogteherders.

Wat een indrukken

De vallei maakt een bocht naar het westen en de rivier is nu slechts een stroompje, gevoed door de hangende gletsjer aan de noordzijde. We bereiken het hoogste punt op de 4610m hoge Langar pass en dalen af naar een klein turquoise meertje net onder de pass. Het blijkt een prachtige kampeerplaats en we besluiten de tenten op te zetten om de rest van de dag de omgeving te verkennen. Dit is het hart van de Pamirs en het gebied is gezegend met talloze fonkelende bergmeren. De trekkingroute kronkelt verder door een weidse vlakte met grazende jaks en gastvrije Pamir herders. We passeren de drie Uchkul meren en dalen verder af naar een zomernederzetting die al 25 jaar wordt gerund door de legendarische Zaurbek. Het is een bonte verzameling van langharige geiten, nerveus blaffende honden en uitgelaten kinderen die vier maanden van het jaar dit lemen mini-complex thuis noemen. In de ochtend nemen we afscheid en beginnen de klim naar een van de meest spectaculaire bergmeren in Centraal Azië: Zarojkul. Het landschap verandert van een breed plateau naar een nauwe, schijnbaar ondoordringbare vallei bezaaid met grote rotsblokken en glasheldere meertjes. Het geërodeerde pad is in slechte staat en het is oppassen geblazen, met name voor de pakezels. Een misstap zal zonder twijfel 30 meter lager eindigen in het bitterkoude water. Als deze laatste horde is genomen is het een walk in the park naar de noordoever van het fabelachtige Zarojkulmeer. Ook dit meer is saffierblauw en volledig omsloten door met gletsjers bedekte bergtoppen. Nog voor we ons kamp hebben ingericht pakken donkere wolken zich samen en slokken de bergen op. Het begint te sneeuwen en onze toppoging van de 4795 meter hoge Shtik Lazar pass voor de volgende dag wordt onzeker. We kruipen vroeg onze slaapzakken in, luisterend naar het geritsel van de vallende sneeuw op het tentdoek.

De gletsjer op & over

Het is nog donker als we half vijf ’s morgens de tenten openritsen. Het eerste licht markeert het silhouet van de graat ten oosten van Zarojkul. En dat is een goed teken. Het is opgeklaard en we hebben groen licht voor de oversteek van de pass. Snel breken we ons kamp af, werken een warm ontbijt naar binnen en beginnen de klim naar letterlijk het hoogtepunt van de trektocht. De Shtik Lazar pass is bedekt met een imposante gletsjer en een vroege oversteek is noodzakelijk vanwege het onstuimige weerspatroon in de middag. De gletsjer is vrij vlak en aper en het touw en zelfs de stijgijzers blijven in de rugzak. Door de vijf nachten slapen boven de 4000 meter zijn we goed geacclimatiseerd en voor het middaguur bereiken we de enorme steenman op de top van de pass. Vanaf hier is het 2 kilometer afdalen naar het pittoreske bergdorpje Bardara, het eindpunt van de tocht. De morene aan de noordwestzijde van de pass is een grote puinbak. Een onduidelijk pad baant zich een weg door de steenmassa en verdwijnt regelmatig in de chaos. Het is een route die weinig wordt gedaan, zelfs door de lokale bevolking. We beseffen dat de afdaling naar de Bardara vallei zwaarder zal zijn dan de traverse van de gletsjer. Zigzaggend bereiken we de terminus van de morene en dalen verder af door het ruige terrein. Een doorwading van de Bardara rivier brengt ons op de westoever die we tot Bardara niet meer zullen verlaten.

Steeds meer terug naar de bewoonde wereld

Het is een speciaal gevoel om na een meerdaagse tocht in de hoogtewildernis weer vriendelijke elementen in het landschap te zien. De eerste boom staat eenzaam maar fier naast het pad en we kunnen een glimlach niet onderdrukken. Geleidelijk aan wordt de vallei groener en we zien de eerste tekenen van civilisatie in de vorm van landbouwgrond en een klein berghutje. De laatste serieuze hindernis is een substantiële zijrivier die het gletsjerwater van de Turshedavi gletsjer afvoert. Het is warm en de rivier is gezwollen tot vlak onder de oever. Stroomopwaarts zijn geen goede doorwadingsplekken te vinden en ons rest niets anders dan te wachten op de ezels die ons naar de overkant kunnen loodsen. De ezeltjes hebben moeite in balans te blijven in het snelstromende water, maar iedereen komt droog aan de overkant. De afdaling vordert snel. Het hele team is zichtbaar gemotiveerd om de relatief zuurstofrijke lucht van Bardara in te ademen. Na negen dagen in de wildernis van het Pamirgebergte ploffen we neer op de comfortabele kurpatchas van de lokale homestay. Hier kan geen vijfsterrenhotel tegen op.

Wil jij ook naar Tadzjikistan?

Bergwandelen.com organiseert o.l.v. Jan Bakker & crew een indrukwekkende 20-daagse reis ‘De bergreuzen van de Pamirs’ De vertrekdatum is 12 juli 2020. Alle informatie vind je op www.bergwandelen.com