IJs houdt berg in haar greep

Iedereen kent wel het dramatische beeld van een gletsjer die ijs naar de zee glijdt. Met dat ijs komt ook een gedeelte van de berg mee gegleden, in klein brokjes. Zo worden hele gebergtes langzaamaan een kopje kleiner gemaakt. Dit gaat echter niet op als het té koud is...

Bergen zijn er om af te breken. Daar dankt Nederland een groot gedeelte van haar landoppervlak aan. Zeer effectief bij de afbraak van gebergtes zijn gletsjers die met hun schurende werking de hoogte van een gebergte bepalen. Hoe lager de sneeuwgrens, hoe lager het gebergte. Maar gaat dat verhaal wel altijd op? Niet volgens het onderzoek van Stuart Thomson (Universiteit van Arizona) en collega's, aan 146 brokken steen uit de Andes in Patagonië. De wetenschappers brachten hun verhaal in het Britse Nature.

Auteur: Adiël Klompmaker (Kennislink)

Erosie en gebergte
Een jaar geleden kwamen David Egholm (Aarhus Universiteit, Denemarken) en collega's met een vernieuwend artikel, ook in Nature. Hierin stelden ze dat op wereldschaal, de sneeuwgrens de hoogte van het gebergte bepaalt. Omdat de sneeuwgrens dichter naar de polen toe een stuk lager ligt, moeten deze gebergtes dus wel lager zijn.

Andes
Dit verhaal gaat prima op voor de Andes van 38-49° zuiderbreedte, stellen Thomson en collega's. Toen het flink afkoelde tussen 5-7 miljoen jaar geleden, kwam de sneeuwgrens hier lager te liggen. Als gevolg erodeerden de bergen sneller. Dit kwam niet doordat de bergen ineens flink stegen in die periode. Hierdoor zou het gesteenteoppervlak blootgesteld aan de atmosfeer toenemen, waardoor de erosie zou stijgen. De Andes in Patagonië steeg veel eerder: rond 14-17 miljoen jaar geleden.

Hoe anders is het tussen 49-56° zuiderbreedte in vergelijking met 38-49° zuiderbreedte. Hier vonden de onderzoekers juist minder erosie. De bergen en de gemiddelde hoogte zijn hier veel hoger dan verwacht. Wat is hier dan aan de hand?

In het zuiden is het zo koud dat het ijs letterlijk zit vastgevroren aan het gesteente. Met het ijs en het gesteente gebeurt hierdoor niet bijzonder veel. Dit in tegenstelling tot het noorden, waar het relatief warm is en een klein laagje water tussen het gesteente en het ijs ervoor zorgt dat het ijs langzaam maar zeker afglijdt, vooral bij gletsjers. Hierdoor schuurt het ijs de berg beetje bij beetje af. In het eerste geval beschermt de kou de Andes dus, terwijl dit juist andersom is ten noorden van 49° zuiderbreedte.

Niet alleen veranderde de hoogte van het gebergte, maar ook de breedte. De breedte stelt in dit geval het gebied voor waarin vervorming van de aardkorst optreedt. Denk daarbij aan het plooien of zelfs aan het breken van aardlagen. Toen het eenmaal flink kouder werd in Patagonië, zo'n 5-7 miljoen jaar geleden, werd het gebergte in het zuiden breder. In het noorden juist smaller. Wederom krijgt erosie de schuld.

De hoogte en breedte van de bergen is dus niet alleen afhankelijk van gebergtevormende processen zoals botsende aardplaten; ook erosie speelt een cruciale rol.

Bronnen:
Berardelli, P., Glacial Blankets Can Protect Mountains From Erosion. ScienceNow, 15 september 2010
Braun, J., Glaciers shield mountain tops. Nature 467 (2010) 281-282
Thomson et al., Glaciation as a destructive and constructive control on mountain building. Nature 467 (2010) 313-317

Dit artikel is gepubliceerd op Kennislink.