De eerste bergbeklimming van Mark van Hattem

Redacteur van Bergen Magazine Mark van Hattem woont in Brielle, met zijn vriendin en regelmatig ook zijn twee zoons van 7 en 10. IMark is historicus, gepromoveerd met een boek over de aartshertog Johan van Oostenrijk (1782-1859); en is werkzaam in musea, maar ook als journalist en fotograaf. Naast bergsport behoren schrijven, fotografie en tangodansen tot zijn liefhebberijen. "En natuurlijk het liefhebben van lief en kinders, ieder op de eigen manier."

Wat herinner je je nog van je eerste bergwandeling?

Heel veel. Het hangt er alleen van af, wat je als mijn eerste bergtocht zou beschouwen. Mijn eerste vakantie waarin serieus werd gebergwandeld was in 1981, als ik het goed heb. Ik was veertien en op vakantie met een vriendje en diens ouders. Met mijn eigen ouders had ik het jaar ervoor vanuit de auto de Pyrenëen gezien, en gedacht dat het heerlijk moest zijn om tussen de bergen tochten te maken, vooral daar waar niemand komt. Mijn vader en moeder zagen zich dat niet zelf doen, maar het jaar erna werd ik dus uitbesteed aan deze vrienden, die al jaren gingen bergwandelen - mijn vriendje Michaël en diens ouders. De familie Eichhorn.

Het 'gloria gevoel'

De vakantie ging naar het Berner Oberland, waar we twee weken hebben doorgebracht in een natuurvriendenhuis in Stechelberg. We hadden al snel aansluiting bij twee andere Nederlandse jongens in het huis. Eerst maakten we tochten met de ouders erbij, maar al snel ontstond het idee om met zijn vieren de Schilthorn (ook wel: Piz Gloria) te bestijgen. Die is meen ik 2997m hoog, uit de herinnering nu hè. (Red. 2970 m). Op de top is een draaiend restaurant, te bereiken met een kabelbaan, en de ouders vonden dat een prettig idee voor het geval er iets zou gebeuren. Wij kozen een stoer pad omhoog, door het geröll*. De ouders hadden erop gestaan dat er een volwassene mee zou gaan, en zo geschiedde. Deze meneer - ik meen een oom van een van de andere twee jongens - kon de tocht echter niet aan, haakte halverwege af en nam de kabelbaan. Wij zagen hem boven weer! Vanuit Stechelberg was het een groot hoogteverschil en een hele lange tocht. Op de top aangekomen waren wij wel teleurgesteld vanwege de kabelbaan en de hele kermis, en besloten via een gezekerde route (staalkabels) af te dalen. We hebben wat op de oom ingepraat, die met de kabelbaan omlaag ging en ons halverwege weer zou zien. Hij had er denk ik toch wel vertrouwen in dat het goed zou komen. Vooral die afdaling herinner ik mij goed - we hadden echt het gevoel op de top van de wereld te zijn, kwamen niemand meer tegen, voelden ons heel wat met die kabels en genoten daar een fabuleus uitzicht. Werkelijk een gevoel 'in de gloria op de Piz Gloria'. Vanaf dat moment wist ik dat ik niet meer zonder bergen zou kunnen. Ik heb sindsdien ook altijd zoveel mogelijk tochten gemaakt, op zoek naar eenzaamheid én vrienden en vooral het 'gloria gevoel'.

*Geröll: losse, niet te grote stenen, als je er doorheen loopt is het net of je in een bak met kiezels loopt. Wij zeggen ook wel eens: wat een puinbak! De meeste wandelaars houden er niet van: het is lastig je evenwicht te bewaren en vaak is het wat de Duitstaligen 'moeizaam' noemen, want je doet drie stappen en zakt er weer één of twee terug, omdat je voeten op een geröll helling geen vastigheid hebben. Maar ik hou ervan, net als van sneeuw, omdat je als het ware kunt kneden, vormen, jezelf met de materie kunt vormen. Ik ben weer niet zo van dat hele vaste, als ijs of harde rots, waar je alleen als evenwichtkunstenaar op klimmen kunt.

Met wie ga je meestal de bergen in?

Doorgaans met of vrienden, oude bergmaatjes Rogier en Luc, of met mijn vriendin Mariska, en vorig jaar in mei waren we met de jongens Max en Tom voor het eerst 'echt' aan het bergwandelen in de Alpen. Dat was weer een nieuwe dimensie, heel leuk. Iets over deze goede mensen: Rogier Hellenbrand is een echte Limburger, ik ken hem sinds mijn studie, de eerste tocht maakten we samen in 1987. Hij belde toen naar huis in Limburgs dialect en ik verstond er direct niets meer van! Rogier is een klauteraar, dankzij hem heb ik regelmatig ook eenvoudige beklimmingen gemaakt (t/m II). Dan natuurlijk Luc Imschoot, hij is arts in een verpleeghuis en ik ken hem van de Werkgroep Alpiene Trektochten van de bergsportvereniging: we hebben allebei huttentrektochten voor de Alpenvereniging begeleid. Luc houdt net als ik vooral van eenzame trekkings door hoogalpien terrein, en ik heb hem overgehaald daarbij niet in koude tenten of bivakzakken te overnachten maar wel bewoning met warm eten en wijn op te zoeken, ook dat is genieten...

Mariska is nu dik vijf jaar mijn levensgezellin en lief, en we zoeken samen wandelingen en tochten uit waarbij we ons in de mensen en de geschiedenis van een streek kunnen verdiepen. We houden van wandelingen met een soort nieuwsgierigheid naar cultuur en mensenleven. En Max en Tom? Die vinden het heerlijk hun bergstok te pakken en hoed op te zetten, maar wel graag wat afwisseling en stoere dingen onderweg, anders zou het wel eens saai kunnen worden...

Wat is je meest bijzondere beklimming geweest?

Meest bijzondere beklimming: ik denk de Parchamo, in Nepal. De hoogte van de Parchamo is op allerlei kaarten anders, maar ik hou altijd 6125 meter aan, dat was de hoogte op mijn hoogtemeter. Het was niet alleen de berg zelf, maar de hele trekking. We zijn de Treshi Labtsa overgestoken, een ongeveer 5700 meter hoge bergpas, en we hebben een dag of tien in een gebied getrokken - onvoorstelbaar wild en eenzaam. Gieren boven je hoofd, gletsjerkommen met puin en ijs zover het oog reikte, wit en blauw boven je en een oneindig van kleur veranderende stenenmassa onder je. We waren met z'n vieren, ik en mijn oude maatje Rogier en twee andere jongens, en bij de sherpa's was er een met wie ik al veel trekkings had gemaakt, het was ook een soort bekroning van allerlei Nepal ondernemingen. De Parchamo is een berg met een grote, steile sneeuwhelling, en zoals ik eerder heb beschreven, ik hou daarvan. We konden vanaf de top het hele Everestmassief aan de Nepalese zijde overzien, al die bergen waarover ik zo vaak had gelezen. Het was in 2001, maar wat zou ik graag weer voor zo'n tocht vertrekken. Even wat jaartjes wachten nog: mijn kinderen zijn nu nog 7 en 10 zijn en ik vind meer dan een maand weg (want dat waren we) wel teveel zolang ze zo jong zijn.

Wat vind je het leukste aan bergbeklimmen?

Zie bij de voorbeelden! Ontdekken, mensen, cultuur. Het heerlijke aan de tochten in Nepal is dat je nog gebieden hebt waar zelfs geen goede kaart is een gps je niet helpt: bijvoorbeeld Tilmans Pass, tussen de Rolwaling en de Langtang...heerlijk. Maar ook wanneer je in een Europees ontsloten gebied loopt, iets nieuws ziet, al die nauwelijks voor te stellen grilligheden van de natuur en gekkigheden van de mens. Het liefst steek ik passen over, ik ben geen toppen beklimmer: om van het ene dal in het andere te wisselen en af te dalen en te zien dat bijna alles weer anders is: de begroeiing, de bergen, maar ook de mensen en hun gebouwen en uitingen. De beesten soms ook: die zitten vaak aan de ene bergzijde wel en de andere niet. Hoe meer contrast tussen dalen, hoe heerlijker ik zo'n pasoverschrijding vind.

Wat vind je het moeilijkste aan bergbeklimmen?

Ik ben niet vrij van hoogtevrees. Soms kan ik ineens door angst worden overvallen. Ik heb geleerd wanneer ik er aan moet toegeven en wijs genoeg moet zijn om niet boven mijn kunnen te grijpen en daardoor een gevaarlijke situatie te creëren; maar ik heb ook geleerd wanneer ik mezelf even moet overtuigen en moet doorzetten. Soms helpt het om de goede maatjes bij je te hebben. Rogier kan mij altijd tot beter en zekerder klauterwerk aanzetten, en hij kan mij soms gebruiken bij al die lange, eenzame overschrijdingen want Limburgers houden van makkelijk en gezellig ;-) Zo zie je, ook de nadelen hebben hun goede kanten. Je leert jezelf soms overwinnen en je leert soms te accepteren dat het verstandiger is om te keren. Als trektochtleider heb ik op dat vlak ook veel geleerd: met een groep ga je alleen door als je zelf boven de materie kan staan. Maar ja, elke tocht heb ik wel een moment dat ik zo'n diepte zie en denk: wat doe ik hier in hemelsnaam?!

Wie is jouw voorbeeld?

Eric Shipton & Bill (H.W.) Tilman, Julius Kugy, Aartshertog Johan van Oostenrijk. Vooral de laatste denk ik. Ik heb over hem ook enkele artikelen in Bergen Magazine geschreven. Hij was aan het begin van de negentiende eeuw erg belangrijk voor het alpinisme in Oostenrijk. Voor hem telde de bergnatuur, maar net zozeer de bergwereld en vooral de mensen in de bergen. Ik hou van bergtochten die ontdekkingsreizen zijn, als dusdanig worden beleefd; in 1996 schreef ik een boekje over bergtochten in de negentiende eeuw, onder de titel 'Alpendromen. De beklimming als ontdekkingstocht'. Dat onderzoeken, ontdekken, van de bergen, het avontuur van het zoeken, andere mensen en in zekere zin jezelf en reisgenoten is wat mij boeit. Het is de positieve kant van de romantiek. Julius Kugy maakte rond 1900 tochten in het huidige Slovenië (Julische Alpen). Het mooie aan Kugy is dat zijn mooiste boeken, zoals 'Ein Bergsteigerleben', niet over hemzelf gaan, maar over zijn lokale gidsen en hun leven in de bergen. Het zijn juweeltjes. Helaas bijna alleen nog maar antiquarisch te krijgen, en je moet het ouderwetse Duits en de gotische drukletter wel voor lief nemen. Zoek je dezelfde sfeer, maar dan in exotische streken en overgoten met een heerlijk sausje Britsje understatement, grijp dan naar de boeken van Eric Shipton en Bill Tilman en ik garandeer je dat je ook niet rustig thuis blijft. Zij maakten tochten in de jaren dertig van de 20ste eeuw. In de Alpen was al niet meer zoveel te ontdekken, in de Himalaya en Centraal-Azië des te meer. Zij maakten tochten met zo weinig mogelijk middelen en zoveel mogelijk lokale vrienden, met respect voor alles en iedereen en een gevoel voor humor...onovertroffen. Hun boeken zijn trouwens eindeloos opnieuw uitgegeven en voor weinig geld verkrijgbaar, ondermeer in omnibus vorm.

Wat is je grootste bergprestatie geweest tot nu toe?

Het bereiken van Tilmans Pass (zie vorige vraag) vond ik heel bijzonder. We dachten op dat moment (1998) dat we zo ongeveer hoogstens de vierde of vijfde groep van witneuzen (westerlingen) zijn geweest die op die pas kwamen vanaf de route die wij hadden gekozen. Twee jaar voorbereiding en organisatie, drie weken trekken! Geen kaarten met zinnige informatie! En ik had de coördinatie op mij genomen... Er was een tochtgenoot die wel zeer ernstige hoogteziekte had, ook enkele van de Nepali waren niet ok; we hebben toen ook na de overschrijding de tocht afgebroken, en eerlijk gezegd heb ik ook daar nog steeds een goed gevoel over. En in de voetsporen van Tilman treden was ook de hele tijd een leuk gevoel en idee...

Hoe motiveer je jezelf om op moeilijke momenten toch door te gaan?

Door mij af te vragen of er nog iets te ontdekken valt! Dat helpt enorm... Maar ik vraag mij ook altijd af of er nog een weg terug is en het vanuit dat perspectief veilig blijft. Als dat niet zo is, en ik vertrouw mijzelf niet meer (of een tochtgenoot zichzelf niet meer), dan keer ik om. Er komt wel weer een andere ontdekking...

Welke berg zou je ooit nog eens willen beklimmen?

De Chimborazo in Ecuador. Lang, lang geleden heb ik beslag gelegd op een eerste druk van het boek 'Travels amongst the equator' van Edward Whymper, die als eerste (in elk geval Europeaan) op de Chimborazo stond. Het lijkt mij geweldig om een boek te maken waarbij ik de tocht van Whymper naloop, en overal - want hij was een geweldig tekenaar - foto's maak waar hij tekende en alle eigenaardigheden van de mensen, de natuur en de beklimming vergelijk: anno 1898 met nu.

Welke andere bergsport lijkt je uitdagend om een keer te doen?

Toerskiën. Ik kan eigenlijk niet skiën, maar heb wel verstand van lawine's e.d. Dit omdat ik er wel met de sneeuwschoenen op uit trek, het gevoel ontdekken en van eenzaamheid krijgt in winterse omstandigheden een heel nieuwe dimensie. Alleen, ik heb met voetbal mijn knie in de vernieling geholpen, dus skiën gaan leren is niet verstandig (een kruisband mis ik, de andere is zwak en ingescheurd). En, het is niet echt bergsport, maar in Argentinië hebben we in de Sierra de Cordoba door de bergen/heuvels paardrijtochten gemaakt, en dat wil ik zeker ook nog eens herhalen!

Heb je wel eens vreemde dingen meegemaakt in de bergen?

Ja, bijvoorbeeld overnachten in een verlaten almhut, onder een lekkend dak, bij een lege fles van een voorganger, naast een schapenskelet, omdat het het beste onderkomen was dat we vinden konden nadat we in de mist een bivakhutje niet hadden kunnen vinden. De volgende dag, zonder mist, bleek dat we er op ongeveer tien meter voorbij gelopen waren!

Heb je nog een bijzondere of onbekende wandel/klimtip?

In de Alpen: reis eens door naar het zuidoosten in Oostenrijk. De Seetaler Alpen in de Steiermark is een fantastisch en bij Nederlanders nagenoeg onbekend bergwandelgebied. Vol met dalen waar geen toeristen komen... Algemeen: ga eens op stap in het voor- en najaar. Zorg dat je een gebied leert kennen in meerdere seizoenen, niet alleen in de hoogzomer. Je zult verbaast staan!

De foto's zijn afkomstig van de website van Mark van Hattem.