Persoon die in de bergen over een beekje springt

Veilig bergwandelen, hoe leer je dat?

Bergwandelen is toch gewoon de ene voet voor de andere zetten, een beetje op het weer letten en gaan met die banaan? Zo simpel is het niet. Er zijn geen snelle recepten om een doorgewinterde bergwandelaar te worden, maar we geven je wel veel tips. Een ‘ervaren bergwandelaar’ ben je niet zomaar, maar de lange weg ernaartoe is wel heel erg leuk.

Tekst: Noes Lautier

In de krant lees je regelmatig dat een ‘ervaren bergwandelaar’ is omgekomen in de bergen. Wat betekent ‘ervaren’ eigenlijk? Veel bergwandelaars vinden zichzelf ervaren omdat ze elk jaar een weekje bergwandelen. Dat je iets éénmaal per jaar doet, wil echter niet zeggen dat je al doende veel kennis en vaardigheden hebt opgedaan en daar gaat het juist om. Van de techniek om een sneeuwveld over te steken op een steile helling zonder in de afgrond te vallen, tot wat je wel en niet moet doen tijdens een onweer. Ervaring is een vaag begrip: ‘kennis’ en ‘vaardigheden’ zijn veel duidelijker. Een doorgewinterde bergwandelaar worden kost tijd – één week per jaar is onvoldoende – en het vereist een planmatige aanpak.

Bergwandelen kun je leren

Ik begon mijn bergsportcarrière tijdens een huttentocht met een reisorganisatie. Dat smaakte naar meer en tot mijn geluk werd ik verliefd op een klimmer met veel kennis en kunde, zo bleek later. Van hem heb ik het meeste geleerd. “Veel mensen worden achtervolgd door het geluk”, zegt hij altijd en dat lijkt te kloppen gezien het aantal mensen dat levensgevaarlijke dingen doet zonder te verongelukken. Toch heeft niet iedereen ‘geluk’, want in 2018 kwamen er alleen al in de Zwitserse Alpen 57 bergwandelaars om, meestal ‘ervaren’, althans volgens de krantenberichten. Wellicht was een aantal van hen blijven leven met een topografische kaart, eten, drinken, regenkleding, een EHBO-set, een reddingsdeken en meer expertise.

Mijn ervaringstips zijn: verslind de inhoud van een goed handboek bergwandelen, ga de bergen in met vrienden die meer kennis en vaardigheden hebben dan jij. En volg workshops en cursussen bij een organisatie die een gedegen aanbod heeft, zoals een bergsportvereniging (NKBV in Nederland, KBF in Vlaanderen) of een Bergsteigerschule in de Alpen. En heel erg belangrijk: wees niet eigenwijs en denk nooit dat je ‘alles al weet’.

Planning

Zoek een wandeling uit die past bij jouw wandelniveau en dat van je tochtgenoot/-noten. Koop een goede wandelkaart, liefst schaal 1:25.000, en bestudeer de routebeschrijving (zoek een recente op internet) samen met de kaart. Let op plekken waar je de tocht kunt afbreken en informeer of berghutten en restaurants onderweg open zijn. Stem je uitrusting af op de route en het weer. Neem altijd de basisuitrusting mee (zie onder), ook al vallen de mussen in het dal dood van het dak. En niet onbelangrijk: sluit een goede bergsportverzekering af.

Uitrusting

Lichtgewicht is de trend en dat is te zien aan de grootte van de rugzak die de gemiddelde bergwandelaar draagt: klein en verdacht plat. Daar kan onmogelijk de vereiste standaarduitrusting in zitten die voor dag- en huttentochten vrijwel hetzelfde is. Altijd in de rugzak geldt voor: muts, handschoenen, sjaal, zonnebril en zonnebrandcrème, eten en drinken (extra voor een noodgeval). Topokaart, recente routebeschrijving, kompas, fluitje en hoofdlamp (SOS/alpiene noodsignaal), potlood en papier (gegevens noteren voor bergredding). Opgeladen mobiel met de nummers van de bergredding en ICE (in case of emergency, nummers familieleden), eventueel je medische gegevens, opgeladen powerbank, regenjack en regenbroek, EHBO-set, alu reddingsdeken en identiteitsbewijs (heel belangrijk voor identificatie van verongelukte mensen door bergredding). Je schoenen moeten afgestemd zijn op het terrein en de omstandigheden. Afspraken vooraf over de uitrusting zijn belangrijk en controleer of iedereen ook hetzelfde bij zich heeft.

Persoon die over een bergweide in de Dolomieten wandelt

Valkuilen

Overschatting van je eigen kunnen is een valkuil die in de dagelijkse praktijk helaas meer regel is dan uitzondering, evenals iemand die bang is overreden om toch door te gaan. Sorry mannen, maar meerdere onderzoeken toonden aan dat mannen zichzelf vaker grandioos overschatten dan vrouwen. Ook zetten mannen vaker een tochtgenoot onder druk om door te gaan. De beste afspraak is: keer om als iemand een bepaalde passage niet ziet zitten. De ideale tochtgenoot die qua kunde, kennis, conditie en ambities bij je past is belangrijk voor een geslaagde tocht.

Harde praktijk

In ruim dertig jaar bergwandelen heb ik veel leermomenten gehad. Wat ik hieronder beschrijf is waar gebeurd:

Waarschuwingsbord

Bij de Viale, een bergpas in het Zwitserse Bergell, stond al jaren een bord dat de route is gesloten vanwege bergstortingsgevaar. Toch zijn er sindsdien – ondanks dat bord plus de waarschuwingen van de huttenwaard van de Sciorahut – hele horden mensen overheen getrokken. Op 23 augustus 2017 brak er drie miljoen kubieke meter rots af van de Piz Cengalo die in een modder- en steenstroom dalwaarts denderde. Acht wandelaars negeerden het waarschuwingsbord die dag en van hen ontbreekt nog steeds elk spoor.

Leermoment: negeer nooit waarschuwingsborden.

Op dieet

De Luisin in het Zwitserse Mont Blancgebied is een pittige berg, gezekerd met kettingen. “Neem genoeg eten en drinken mee, het wordt warm en het is 1700 meter stijgen en weer afdalen,” zei ik de avond tevoren tegen mijn tochtgenoot. Onder de moeilijkste passage kreeg hij een hongerklop. Wat bleek? Zijn eten was al op! “Ik wil afvallen, daarom heb ik bijna niets meegenomen”, bekende hij. Gelukkig had ik extra bij me, bleef het weer goed en kwamen we op de terugweg langs een boerderij die kaas verkocht. Hij was niet de enige die al wandelend probeerde af te vallen. Een slecht idee, want coördinatie- en concentratieverlies zijn levensgevaarlijk. De bekende klimmer en berggids Peter Habeler vertelde dat het vele alcoholgebruik en de daaruit voortvloeiende uitdroging de belangrijkste oorzaken zijn van ongevallen op de Berliner Höhenweg.

Leermoment: neem energierijk eten mee en minimaal twee liter drinken. Matig je alcoholconsumptie, want uitdroging is niet het enige negatieve effect van alcohol.

Persoon die door een besneeuwd berglandschap wandelt

Liegen over uitrusting

Op een huttentocht in het Zwitserse Tessin was ik ooit trektochtleider. Alle deelnemers hadden braaf hun hand opgestoken bij elk verplicht uitrustingstuk dat ik noemde. Iedereen had dus alles bij zich, concludeerde ik. Na vijf warme dagen sneeuwde het op dag zes. “Heb je je handschoenen verloren?”, vroeg ik aan Thea (niet haar echte naam) die sokken aan haar handen had en een korte broek over haar dunne maillot droeg. Maria had echter geen handschoenen bij zich, evenmin als een wandelbroek, regenbroek en -jack, muts en sjaal. “Ik heb altijd mooi weer als ik de bergen in ga”, was haar excuus. Het hoogtepunt van de tocht door ongebaand terrein ging niet door, want met het heersende koufront was het risico te groot. We daalden af naar het dal.

Leermoment: controleer of je tochtgenoten de belangrijke uitrusting bij zich hebben en vertrek niet voordat iedereen alles heeft (desnoods kopen). Als ik geweten had dat Thea loog over haar uitrusting, had ze niet mee gemogen.

Goed om te weten:

SOS (alpiene noodsignaal)

Selfmade bergwandelaars staan er meestal niet bij stil dat het nuttig is om het SOS-signaal te kennen. “SOS? Dat heb ik toch niet nodig?” Met dit noodsignaal sla je alarm als er een ongeluk is gebeurd en er geen bereik is voor je mobiel. Het is een visueel signaal (zwaaien met bivakzak of zaklamp, spiegeltje enz.) of een geluid (fluitje, je stem draagt absoluut niet ver genoeg):

6x per minuut een signaal, 1 minuut wachten en vervolgens weer 6x per minuut. Het antwoord op je noodkreet is 3x per minuut, 1 minuut wachten en opnieuw 3x per minuut. Op veel plekken in de Alpen is echt geen mobiel bereik: 112 kun je dan soms nog wel bellen, de bergredding niet.

Hoe moeilijk is je bergwandeling?

Op wandelkaarten en met markeringen en wegwijzers in het veld wordt overal in de Alpen de moeilijkheidsgraad van een wandeling aangegeven. Jammer genoeg hanteert bijna elk land daarbij zijn eigen indeling. Hier leggen we uit hoe je de verschillende categorieën kunt herkennen en wat voor route je voor de boeg hebt.

Paklijst huttentocht

Hier hebben we er zelf een paklijst voor je huttentochten. Op de site van Noes kun je onder het kopje 'Paklijsten' ook lijsten downloaden (handig voor offline gebruik).