De revolutionaire bergfilm

Bekende films zoals Everest (2015) en Free Solo (2018) hebben één ding met elkaar gemeen: ze spelen zich allemaal af in de bergen. De verhaallijnen kunnen drastisch uiteenlopen, van romantische komedies tot explosieve actiefilms en gevoelige documentaires, maar allemaal behoren ze tot de bergfilme. Dit is een filmgenre dat zich richt op bergbeklimmingen en de strijd van de mens tegen de natuur. De bergfilm heeft een interessante geschiedenis als één van de oudste filmgenres binnen de cinematografie.

Tekst Manuela Smit

In 1903 kwam de eerste bergfilm uit. Dit was een verslag van de beklimming van de Mont Blanc door de Amerikaanse bergbeklimmer Frank Ormiston-Smith. Dit was echter nog een aantal jaar voordat de bergfilme een begrip werd. Pas in de jaren ’20 kwamen er meerdere Duitse bergfilme uit die aansloegen. De eerste hiervan was Die Geierwally uit 1921, die vervolgens nog meermaals opnieuw is gemaakt.

Arnold Fanck

Ondanks het werk van Ormison-Smit wordt de Duitse regisseur Arnold Fanck over het algemeen gezien als de bedenker van de bergfilm. Hij bracht zijn eerste bergfilm Der Berg des Schicksals uit in 1924. Deze film wordt gezien als de grondlegger van de daaropvolgende bergfilms. Der heilige Berg was Fancks tweede bergfilm, deze film was vooral erg populair in Berlijn. Vervolgens bracht hij nog meerdere bergfilms uit zoals Der Grosse Sprung, Die weiße Hölle vom Piz Palü en Stürme über dem Mont Blanc. Ook heeft hij de eerste filmische documentatie van de Olympische Spelen gemaakt, genaamd Das Weiße Stadion in 1928 in Zwitserland.

Fanck heeft veel van het werk in zijn films alleen gedaan, met name in zijn vroege werken nam hij veel van de taken op zich. Hij leerde zichzelf om op locatie foto’s te maken tijdens een expeditie om de Jungfrau in de Alpen te beklimmen. Vervolgens leerde hij zichzelf hoe hij zijn materiaal moest bewerken en bracht hij het eindproduct zelf uit.

Nieuwe uitdagingen

De bergfilm was erg populair in met name Duitsland tijdens het interbellum. Het genre wordt ook wel de Duitse variant van de Amerikaanse Western genoemd. Niet geheel verrassend was met name de bergfilm over het Alpengebied erg populair. Hier spelen veel van deze films zich daarom ook af. Het was traditie om zo veel mogelijk op locatie te filmen voor deze bergfilms, maar de zware filmomstandigheden zorgden ervoor dat er ook vaak minder gevaarlijke filmlocaties worden gebruikt, zoals een skigebied.

De bergfilm zorgde ook voor compleet nieuwe eisen voor cameramannen. Opnames in de buitenlucht onder moeilijke terrein- en weersomstandigheden vereisten slimme cameramannen die hier op een innovatieve manier mee om konden gaan. Ook moest het berglandschap zo natuurlijk mogelijk in beeld worden gebracht. Halverwege de jaren ’30 werden de camera’s kleiner waardoor de cameraploegen het wat makkelijker kregen. Maar alsnog duurde het filmen van een bergfilm gemiddeld een jaar. Het tot stand komen van een bergfilm was daarmee, zachtjes uitgedrukt, een ingewikkeld proces.

In de aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog daalde de populariteit van de bergfilm echter, waarna de interesse weer opbloeide vanaf de jaren ‘50.  Waar de eerdere bergfilms zich nog voornamelijk richtten op het Alpengebied, draaiden veel van de latere films om andere berggebieden. Met name de Mount Everest werd een populair onderwerp. Tegenwoordig komen er nog regelmatig films uit die zich afspelen in het bergengebied, wat allemaal niet mogelijk zou zijn geweest zonder de grondlegger aan de bergfilm, Arnold Fanck.

Bergfilmfestivals

Om de Bergfilme als genre voor de toekomst te behouden, hebben makers en producenten van de bergfilms de International Alliance for Mountain Film (IAMF) opgericht. Dat doet de IMAF vooral door het organiseren van filmfestivals speciaal voor bergfilms. Elk jaar verzamelen filmmakers en -liefhebbers zich op die filmfestivals, waarbij de nieuwste bergfilms gepresenteerd worden. Bekende bergfilmfestivals van de IAMF zijn het Banff Mountain Film Festival, het Kendal Mountain Film Festival, het Festival International du Film Alpin Les Diablerets, Trento Film Festival. Niet bij de IAMF aangesloten, maar welk bekend is ook de de European Outdoor Film Tour. Ook niet aangesloten, maar wel van eigen bodem is natuurlijk het Dutch Mountain Film Festival.  

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met IsGeschiedenis

Bronnen:

• Geschichte projekte Hannover: Film und geschichte 
• Bayern Radio: Bergfilm gipfel der gefuehle metz seesslen 

Afbeeldingen:

De set van Stürme über dem Mont Blanc. V.l.n.r. cameraman Hans Schneeberger, actrice Leni Riefenstahl, cameraman Richard Angst, cameraman Sepp Allgeier en regisseur Arnold Fanck door Bundesarchiv Bild [Publiek Domein] via Wikimedia Commons